Od nepismenosti do svih ‘nepodobnih’

Usred haotičnog početka drugog polugodišta u Srbiji, na ulazu u gimnaziju „Jovan Jovanović Zmaj“ u Novom Sadu krajem januara osvanuo je natpis crvenom bojom: „ćaci u školu“. Naizgled bezopasan incident, međutim, u trenutku je postao pravi skandal, otkrivajući duboke podela u društvu. Nepoznati autor, očigledno nepoznavalac ćirilice, želeo je da napiše „đaci u školu“, ali je slovo Đ (Ђ) zamenio Ć (Ћ), što je pokrenulo lavinu reakcija i šala na društvenim mrežama. Brzo je usledila reakcija učenika koji su autoru „dodelili prvo mesto za najgore poznavanje ćirilice“, a internet je bio prepun mimova o „Ćaciju“ – učeniku koji očigledno mora ponovo da sedne u školske klupe. Ali ono što je na početku izgledalo kao šala, ubrzo je postalo ozbiljna društvena i politička igra. Na Fejsbuku je čak pokrenut događaj pod nazivom „Tražimo Ćacija da ga pošaljemo u školu“, a poziv na ovaj događaj, zakazan za 24. januar, postao je pravi viralni hit. Ovaj incident nije samo razotkrio nespretne pokušaje pojedinaca da se uključe u obrazovni sistem, već i razotkrio duboku podelu u društvu – podelu koja nije samo jezička, već politička i kulturna. Na površinu je izašla realnost u kojoj se društvene norme, politička pismenost i obrazovni sistem koriste kao oružje za označavanje onih koji nisu u „pravom“ timu, u „pravoj“ stranci, ili uopšte, u „pravoj“ kulturi.

Izraz „Ćaci“ u poslednje vreme postao je mnogo više od samo jedne šale. Ono što je započelo kao dijalekatska šala zbog greške u pisanju, sada je postalo širi društveni fenomen. Ovaj izraz, koji je prvobitno imao humoristički karakter, sada simbolizuje nekompetentnost, ali i politički otpor. Nažalost, sve češće postaje uvreda koja se koristi u širem kontekstu, bez obzira na stvarno značenje.

„Ćaci“ je počeo kao šala zbog razlike između slova „ć“ i „đ“ – sitne greške koja je izazivala smeh zbog nespretne upotrebe slova. Ovaj izraz je postao sinonim za ljude koji, uprkos obrazovanju, prave greške u pisanju. Iako je prvobitno bio usmeren na nepismenost, situacija se brzo promenila. Pojava grafita „Ćaci u škole“ postavila je temelje za politički izraz. Ubrzo je postao simbol za nekompetentne kadrove koji su na visoke funkcije dolazili putem partijskog nepotizma.

Tako je izraz „Ćaci“ postao i politički otpor i kritika prema onima koji su zauzeli važne funkcije, ali nisu bili sposobni da ih obavljaju.

Međutim, kako je ovaj izraz postao popularniji, njegova upotreba je počela da se širi i u društvenim krugovima. U početku je bio politički izraz, ali je ubrzo postao univerzalna uvreda za svakog ko nije bio smatran „podobnim“ ili ko nije podržavao dominirajući politički narativ. Mnogi ljudi, koji se protive trenutnoj vlasti ili jednostavno žele da uče, počeli su da bivaju označeni kao „Ćaci“, bez obzira na njihov nivo znanja ili radnu etiku.

Tako je izraz postao sinonim za svakoga ko je različit i ko ne pripada određenoj grupi ili ideologiji.

Zamagljivanje značenja: Kritika postaje banalizovana

Zašto je došlo do širenja ovog izraza? U društvenoj atmosferi u kojoj je sve postalo politički obojeno, termin „Ćaci“ postao je alat za označavanje bilo koga ko se ne uklapa u ideološki okvir vlasti. Izraz koji je prvobitno korišćen da bi se kritikovali nesposobni političari sada je prešao u opštu upotrebu kao uvreda za sve koji se protive trenutnim stavovima.

Ovaj društveni fenomen dovodi do polarizacije, gde se ozbiljna politička pitanja često svode na banalne uvrede. Oni koji žele da učestvuju u društvenim promenama i pokažu spremnost da uče ili se bore, često bivaju označeni kao „Ćaci“, bez obzira na to što donose korisne doprinose.

Da bi izraz „Ćaci“ ponovo postao konstruktivna kritika, važno je da se vrati u svoj originalni kontekst. Upotreba ovog termina kao univerzalne uvrede bez stvarnog razumevanja značenja čini ga besmislenim. Moramo se podsetiti da je ovaj izraz prvobitno bio kritika političkih nesposobnih kadrova koji su zauzeli visoke funkcije, a ne nešto što se koristi za napad na sve koji se ne slažu s dominantnim mišljenjem.

Izvikivanje slogana „Svi koji ne skaču su ćaci“ među učenicima postalo je popularan izraz u savremenim društvenim i političkim kontekstima, ali njegova upotreba nosi sa sobom ozbiljne implikacije koje se protežu daleko od jednostavne igre ili zabave. Ovaj izraz, koji nosi snažnu poruku, simbolizuje duboku podelu unutar zajednice, ali i pokazatelj načina na koji društvo vrši pritisak na pojedince da se priključe dominantnim stavovima.

Na prvi pogled, izvikivanje „Svi koji ne skaču su ćaci“ može izgledati kao bezopasna uzrečica koja se koristi u školskoj atmosferi ili među mladima. Ipak, ispod površine, ovaj slogan šalje jasnu društvenu poruku: ako se ne priključiš grupi, ako ne „skačeš“ zajedno sa ostalima, postaješ označen kao pasivan, nezainteresovan ili čak neodgovoran. U ovom slučaju, „ćaci“ postaju sinonim za one koji nisu spremni da se uključe, bilo iz političkih, društvenih ili ličnih razloga. Ovaj izraz je dalji korak u razvoju jezičkog oružja, koje se koristi za označavanje onih koji se ne uklapaju u trenutno dominirajući narativ.

Skakanje u ovom kontekstu postaje simbol aktivnosti, angažmana i pripadnosti. Grupa koja viče ovaj slogan postavlja jasnu podelu između onih koji su „svoj“ i onih koji to nisu. Od pojedinca se očekuje da se priključi, da bude deo kolektiva, i da time pokaže svoju spremnost na „borbu“ ili angažman. U suprotnosti s tim, oni koji ne skaču, koji odbijaju da se priključe ili jednostavno ne žele da budu deo tog „pokreta“, bivaju označeni kao „ćaci“, što ih stavlja u negativnu poziciju. Ovaj izraz nije samo fizička podela, već i simbolička, koja duboko polarizuje zajednicu.

Ironija i društvena kritika

Kroz ovaj izraz, koristi se i doza ironije i ruganja prema onima koji nisu u potpunosti usklađeni sa grupnim stavovima. U društvu koje je često polarizovano, a pojedinci se pritisnuti da prihvate „pravu“ stranu, upotreba izraza „ćaci“ postaje sredstvo za diskreditaciju. Ova ironija nije samo izgovorena kroz reči, već se često prenosi u obliku ismevanja, čime se negira pravo na različito mišljenje ili stav.

Na kraju, slogan „Svi koji ne skaču su ćaci“ postavlja temelje za još dublju polarizaciju, ne samo u školama ili omladinskim grupama, već u širem društvenom okruženju. Kroz ovu dinamiku, vrši se društveni pritisak na svakog pojedinca da se priključi dominantnoj grupi, bez obzira na to da li se slaže sa svim stavovima koje ona zastupa. Ovaj izraz postaje alat za označavanje onih koji se protive, ali i za stvaranje jasnih granica između onih koji „pripadaju“ i onih koji „ne pripadaju“.

„Ćaci“ više nisu samo uvreda, već i simbol društvenih podela koje duboko utiču na svakodnevni život, prepoznajući sve koji se ne uklapaju u uobičajene norme kao „nepodobne“. U tom smislu, korišćenje ovog izraza može imati ozbiljne društvene posledice, posebno u kontekstu političke polarizacije i brze širenja informacija.

Primeri iz istorije:

Nacistička propaganda i dehumanizacija Jevreja: U predvečerje Drugog svetskog rata, nacistička stranka u Nemačkoj koristila je dehumanizujući jezik da označi Jevreje kao „drugorazredne građane“ i „neprijatelje“ nemačkog naroda. Kroz propagandu, Jevreji su označeni kao „pijavice“, „paraziti“ i „nečisti“, što je doprinelo njihovoj sistematskoj eliminaciji tokom Holokausta.

Komunistička potera u SAD-u – Lov na veštice: Tokom 1950-ih, u vreme Hladnog rata, politiku označavanja kao „komunista“ ili „neameričkog“ koristili su McCarthy i drugi političari u Sjedinjenim Državama. Ljudi koji su bili označeni kao komunisti postali su meta političkog progona, društvene ostrakizacije i gubitka posla, bez obzira na to da li su bili zapravo povezani sa komunizmom.

Ruandski genocid 1994. godine: U Ruandi, plemenske razlike između Tutsija i Huta korišćene su kao osnov za označavanje i eliminaciju jednog naroda. Kroz jezike mržnje i etničke etikete, Tutsi su postali objekti masovnog nasilja i ubistava od strane Hutu ekstremista, koji su ih označavali kao „krvoloke“ ili „neprijatelje naroda“.

Rasizam i apartheid u Južnoj Africi: Kroz jezik i zakonodavne norme, crnci u Južnoj Africi bili su označeni kao inferiorni, „manje vredni“ i „neprilagođeni“ za visoke pozicije u društvu. Kroz zakone apartheida, društvo je bilo utemeljeno na sistemu segregacije, gde je jezik i terminologija služio za opravdanje diskriminacije i nasilja prema crnim Južnoafrikanicima.

Politizacija jezika u medijima i na društvenim mrežama: U savremenom društvu, narativi na društvenim mrežama često koriste jezik kao alat za polarizaciju. Na primer, u mnogim zemljama, politički neistomišljenici mogu biti označeni kao „izdajnici“ ili „neprijatelji nacije“, bez obzira na njihove stvarne političke stavove. Ovaj trend je postao izraženiji u zemljama poput Sjedinjenih Država, Brazila i Poljske, gde je društvo postalo duboko podeljeno na političke strane.

Upotreba jezika u populističkim pokretima: U poslednjim decenijama, populistički lideri u mnogim zemljama koriste jednostavan, ali vrlo efikasan jezik za označavanje onih koji se protive njihovoj ideologiji. Termini poput „elita“, „globalisti“, „liberali“ ili „korumpirani“ često se koriste da bi se ljudi koji ne deluju u skladu s dominantnim narativom predstavili kao neprijatelji društva ili opasnost po narod.

Nerazumevanje izraza „Ćaci“ i njegova masovna upotreba kao etiketa može nas odvesti u sličan pravac. Naša odgovornost je da shvatimo duboku moć koju jezik nosi i izbegavamo njegovo zloupotrebljavanje. Korišćenje izraza u političkoj ili društvenoj borbi mora ostati utemeljeno na stvarnoj kritici, a ne pretvoriti se u praznu etiketu koja šteti svakome ko se ne uklapa u dominantnu sliku. Iz ovog razloga, važno je razmisliti pre nego što se termin poput „Ćaci“ koristi, kako bismo izbegli ponavljanje grešaka iz prošlosti.