Sremska Mitrovica. Na radost i sreću pravoslavnih vernika 23.novembra 2023.godine podignuta su osveštana zvona i crkveni krst na novo izgrađeni zvonik Srpske pravoslavne crkve „Prepodobne- Mati Paraskeve – Svete Petke“ u Kazneno popravnom zavodu u Sremskoj Mitrovici.
Unutrašnjost crkve je još uvek u procesu rekonstrukcije ali se očekuje u narednih nekoliko meseci da će svi radovi biti završeni. Gotovo osam decenija ovaj crkveni objekat u okviru Kazneno popravnog zavoda u Sremskoj Mitrovici nije imao osnovna obeležja jednog Božijeg hrama: crkveni toranj, crkveni krst i crkvena zvona.
Još 2000. godine počelo se sa podizanjem verske kulture i učenja od strane zaposlenog radnika kazneno popravnog zavoda u Sremskoj Mitrovici inače katihete Branislava Pavkova, kog je posle zatvorske pobune sveštenstvo Eparhije sremske uputilo u zatvorski krug kao veroučitelja na misionarski rad. Napokon uz blagoslov Episkopa sremskog Vasilija i neizostavne podrške tadašnje uprave Kazneno popravnog zavoda u Sremskoj Mitrovici, Hram je vraćen u okrilje Crkve. Ubrzo počinje i redovno održavanje verske nastave a crkveni Hram dobija svog duhovnika. Ova ideja se polako prenosila i u druge kaznene ustanove uz renoviranje i izgradnju novih crkvenih hramova.
Naime, još 1897.godine posle završenih osnovnih radova oko izgradnje novih objekata u mitrovačkoj kaznioni po ukazu Franje Josifa prvog a na predlog tadašnjeg Bana Kuena Hedervarija za vreme Austrougarske monarhije, odlučeno je da se u Mitrovačkoj kaznioni sagradi zadovoljavajuća crkva s obzirom da je sastav vernika pravoslavne i katoličke
veroispovesti bio 3:1. Zagrebačke arhitekte „Leo Honigsberg“ i „Deutsch“ uradili su nacrt dve crkve u okviru jednog crkvenog objekta. Urađen je oltar rimokatoličke crkve polovinom septembra 1897. godine kada je postavljena statua Isusa Salvatora kog je izradio profesor zagrebačke obrtne škole Dragutin Morak a u avgustu 1898.godine urađena je grčko-istočna kapela a ikonostas sa 22 slike radio je „Fredo Ludwig“ slikar iz Senja. Zanimljivo je da je sve radove oko crkve i unutrašnje dekorisanje nadzirao kažnjenik „Bosenbacher“, koji je i obavestio tadašnjeg upravnika mitrovačke kaznione „Sadara“ 21. maja 1899.godine, da su radovi oko izgradnje ove specifične, „dvooltarne“ crkve završeni. Sat za crkveni toranj nabavljen je u Zemunu od zemunskog industrijalca toronskih satova i zvona Gruje Pantelića. Zvono pravoslavne kapele izrađeno je u Sremskim Karlovcima a kapelan grčko-istočne veroispovesti Milan Luči predao je upravniku kaznione spisak predmeta koji su još potrebni da bi se bogosluženje moglo obavljati. Pošto su sredstva namenjena za izgradnju ovog „dvooltarnog“ crkvenog objekta bila potrošena, posvećenje oba crkvena hrama izvršeno je tek u decembru 1904.godine kada je već za upravnika postavljen Srbin dr Milan Kostić iz Šida. Katoličku crkvu posvetio je dr Ivo Kraljević svećenik Mitrovice, 05.decembra 1904. godine. Dan kasnije posvećenje grčko-istočne kapele izvršio je Protopresviter Avakum Stajić. Početak rada ovog crkvenog objekta na radost svih vernika obe veroispovesti obeležen je velikom svečanosti na kojoj su pevali zborovi kažnjenika koje je uvežbao njihov učitelj organista Petar Sterniša.
posle prvog svetskog rata
Ujedinjenjem i nastankom Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca a naročito formiranjem ministarstva vera uredbom od 07.decembra 1919.godine ovaj crkveni hram je bio u punom usponu. Pored verskih obreda uvaženi veroučitelji su imali veliku ulogu u edukaciji i školovanju kažnjenika kako bi ih uz versku negu i vaspitanje načinili dobrim članovima ljudskog društva i valjanim građanima države.
Od leta 1944.godine, sve do oslobođenja Sremske Mitrovice od fašizma 01.novembra 1944. godine, vođene su bespoštedne borbe za oslobođenje grada. Usled jakog artiljerijskog pritiska Sovjetske armije i pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta – partizana, srušeno je mnogo objekata u gradu, među kojima je bio i crkveni toranj crkve u mitrovačkoj kaznioni.
Po završetku rata, dolaskom na vlast Komunističke partije i Josipa Broza Tita, crkva u mitrovačkoj kaznioni postaje dom kulture i razonode a crkveni obredi su strogo zabranjeni i kažnjivi. Pored kriminalaca, lopova, četničkih jataka, političkih neistomišljenika takođe je i veliki broj sveštenih lica, Srpske ali i drugih veroispovesti utamničeno u mitrovačkoj kaznioni uz presudu: „Izdajnici i neprijatelji naroda“.
u mitrovačkoj kaznioni
Neki od poznatijih su: Episkop Hvostanski Varnava (Vojislav Nastić), Sava Banković i Monah Gavrilo Kovačina.
Crkveni toranj nikada nije obnovljen, staro zvono sa srušenog crkvenog tornja je pronađeno 2019.godine u Muzeju Srema u Sremskoj Mitrovici i vraćeno u Kazneno popravni zavod.
Zvono se može videti u hotelu “Srem“ kao eksponat u stalnoj izložbenoj postavci Zapečaćene sudbine sa temom „Istorijska uloga mitrovačke kaznione i stradanje Srba u dva svetska rata“. U gotovo renoviranom pravoslavnom hramu se nastavlja sa redovnim sveštenim radnjama uz prisustvo nekoliko stotina vernika, osuđenih lica koja trenutno borave po odluci suda u ovoj ustanovi.
Svakoga dana u podne po odluci upravnika Kazneno popravnog zljavoda u Sremskoj Mitrovici Aleksandra Alimpića sa novog zvonika crkve „Prepodobne mati Paraskeve-Svete Petke“ oglašavaju se novo osveštana crkvena zvona u pomen svim nevinim žrtvama i mučenicima ali pre svega Srbima koji su prošlim vremenima stradali u mitrovačkoj kaznioni i oko nje, samo zato što su bili Srbi i pravoslavne vere.
Nebojša Draganović
