SREMSKA MITROVICA. Na rubu Trga Žitna pijaca prema obali Save, u centralnom gradskom jezgru, nalazi se reprezentativan primer građanske arhitekture u Sremskoj Mitrovici. Reč je o porodičnoj kući, koja upečatljivo svedoči bogatstvo građanskog sloja, pre svega trgovačkog, kojem je pripadala, koji je mogao sebi da priušti objekte raskošne arhitekture.
Građena poslednje decenije 19. veka, sudeći po arhitektonskim elementima u duhu vladajućeg akademizma, kuća pokazuje sve stilske osobenosti arhitekture toga doba.
Građevina poseduje trodelnu horizontalnu podelu na postament sa masivnim kvaderima u malteru, fasadni deo sa nizom ritmički postavljenih prozora i snažan potkrovni venac. Uglovi objekta su naglašeni trodelnim prozorom na levoj strani i portalom na desnoj nadvišenih u krovnom delu kupastim zabatom zasečenih ivica.
Primete se obilje elemenata arhitekture u stilu neorenesanse i neobaroka izraženih u izuzetno masivno arhitektonskoj plastici oko prozorskih otvora raspoređenih u trodelnoj podeli duge ulične fasade. Snažnije modelovanu dekorativnu plastiku u zabatima prozora krase poprsja ženskih figura.
Građanske kuće Sremske Mitrovice izvedenih u visokom reljefu, ga po dva roga izobilja sa svake strane. Eksterijer pokazuje omiljenedekorativne elemente svog vremena, volute sa lišćem akantusa, obilje cvetnih motiva, izvijene floralne konzole, glave satira u parapetu prozora, parove anđelčića u segmentnim zabatima naglašenih bočnih rizalita.
U gradnji kuće uočavaju se dva građevinska sloja. Kako je nova podignuta na mestu starije građevine, za njeno zidanje iskorišćeni su građevinski elementi prethodne gradnje.
Sačuvani su zidovi do krova starije građevine, koja je proširena sa obe strane do ulične regulacije celom širinom placa, a kuća je dobila jedinstven krovni pokrivač i fasadu.
Time je sagrađena kuća u danas poznatom obliku. Spoljno bogatstvo oblika nagoveštava raskošnu unutrašnost, koja se uočava, već na samom ulazu. Ajnfort je prostran i namenjen za kolski prolaz, ali bogato dekorisan floralnim motivima, profilisanom tavanicom i poluobličasto zasvedenim nišama na nabočnim zidovima.
U starijem delu građevine sačuvani su tragovi zidnog slikarstva, pokazujući da su u 19. veku u gradu podizane kuće raskošno oslikanih i ornamentisanih zidova i tavanica.
Do tridesetih godina 20. veka kuća je pripadala braći Mesarović, koіi su početkom veka trgovali ogrevnim drvetom, a kasnije se aktivno bavili mlinarstvom. Mlinarstvo je bila istaknuta privredna grana u mitrovačkoj prehrambenoj industriji. Registrovano je više mlinova u međuratnom periodu, među kojima se nalaze paromlinovi Mesarovića i Reslera, mlin Antuna Hardija kod Železničke stanice iz 1908, motorni mlin Vajsa i Kuzmića, kao i mlin braće Tatić, koji je snabdevao vojsku brašnom.
Mlin braće Slavka i Jovana Mesarovića nalazio se nedaleko od kuće, na uglu Parobrodske ulice prema Savi. Ostalo je zabeleženo, da su redovi seljaka sa zapregama natovarenim džakovima žita za mlevenje umeli da se protežu sve do Male crkve Svetog Stefana na obali Save.
Mlinovi Mesarovića i Hardija početkom 1937. zapošljavaju i do tridesetak radnika. Mlin je radio i krajem Drugog svetskog rata o čemu svedoči podatak da je Jovan Mesarović 1944. poklonio 5.000 kilograma brašna u socijalne svrhe za potrebe siromašnih i izbeglica.
Ekonomska kriza i brojne teškoće u sitnoj mlinarsko industriji tridesetih godina, primorali su Mesaroviće da prodaju kuću trgovcu Životi Jovanoviću. Ovaj je kuću pretvorio u stanove za rentiranje. Prvi stanari bili su Vasilije Bogdanović, sudija Okružnog suda i Milan Gačić, solunac, jedan od retkih nosilaca dve Karađorđeve zvezde. Kasnije zbog investiranja u novu kuću u Beogradu Života odlučuje da proda kuću Vasiliju Bogdanoviću, Pavlu Nedeljkoviću, doktoru prava i Avramu Rosiću, uglednom poljoprivredniku iz Glušaca, sa visokom funkcijіom u asocijaciji poljoprivrednika Republike Srbije tog vremena.
Vasilije Bogdanović, rodom iz Kraljevaca upoznaje Larisu poreklom Ruskinju u Petrovcu na Mlavi, gde je, kao pravnik stažirao. Venčali su se na dan oslobođenja grada 20. oktobra 1944. Larisa je stigla u Kraljevinu Jugoslaviju sa porodicom talasom emigracije nakon ruske revolucije. Larisin otac, rodom iz Kurska, kao vojno lice, službovao je od Vladivostoka preko Libave, gde je radio na transportu podmornica za rusko – japansko ratište do Nikolajeva, najvećeg brodogradilišta i luke crnomorske flote. Tu će se 1915. roditi Larisa, najmlađe od četvoro dece u porodici posle Ljudmile, Vječeslava i Marije.
Putovali su ustaljenom emigrantskom turom brodom iz Rusije za Zeleniku, koja je bila zborno mesto ruskih emigranata. Zatim odlaze u Slavoniju, potom u Beograd, a u Kikindi Larisa na Ruskom institutu stiče solidno obrazovanje, koje joj omogućava profesionalno opredeljenje. Talenat za strane іezike usmeriće njeno zanimanje za prevodilaštvo i držanje privatnih časova ruskog i francuskog jezika, za čega je imala drožavnu dozvolu. Bila je to svojevrsna privatna škola stranih jezika, preteča današnjih, koju su oni koji su je pohađali zvali „Lalina škola“.
Lala je, kako su je Mitrovčani zvali tokom svog dugog života podučavala brojne generacije stranim jezicima. Njeni polaznici
su morali da polažu ispite pred stručnom komisijom, pri fakultetu ili Institutu za strane jezike. Zahvaljući Lali sačuvani su i brojni podaci o većini ruskih porodica, koje su živele, makar i privremeno u gradu, a deo tih dragocenih sećana mogao se videti na izložbi „Ruska emigracija i njeni potomci u Sremu i Sremskoj Mitrovici“ održanoj u Galeriji „Lazar Vozarević“.
Nikola Bogdanović veruje sloganu da se uvek treća generacija vraća. Sin Vasilija i Larise je odužio svoj dug prema Rusiji, u Moskvi je boravio i radio punih petnaest godina. Ipak, vratio se u sremski kraj, koji, bez sumnje oseća svojim pravim domom.
Njegova deca, u potrazi za poslom, kao magistri menadžmenta i farmacije nalaze svoje luke, za sada, u Kievu i Beogradu.
Uz velelepnu porodičnu kupu Bogdanovića nalazi se i ukrasni vrt, koji se trudom Natalije Filipović, stručnaka za pejzažnu arhitekturu dobio današnji izgled. Vrt privlači pažnju skladom i lepotom raznovrsnih biljnih vrsta. Među četinarima, starim orahom i višerodnom smokvom uzdiže se ginko biloba, kao i neobična voćna sorta kineskog porekla, sa ukusom jabuke i kruške. U zastakljenom tremu, koji su imale gotovo sve kule iz 19. veka sa teraco podom, u to vreme izuzetno popularnim razgranala se višegodišnja sadnica limuna u saksiji donoseći svake godine bogat rod.
Od šezdesetih godina 20. veka kuća je pod zaštitom države. U svom poluvekovnom boravku u kući, porodica Bogdanović pokušava da joj povrati prvobitan izgled. Kuća, koja leži na svodovima u podrumu nikad nije plavljena, a tragovi antičkih i srednjovekovnih zidina u temeljima svedoče o dugo istoriji stanovanja u ovom delu nekadašnjeg rimskog „carskog“ grada.
„Građanske kuće Sremske Mitrovice“, autorka Marija Vukajlović u izdanju Istorijskog arhiva „Srem“. Vredna knjiga, bogato ilustrovana i opremljena u formi monografije, obrađuje arhitektonsko nasleđe u oblasti arhitekture Sremske Mitrovice. Kroz tekstove u knjizi „Građanske kuće Sremske Mitrovice“, autorka se bavi temama, koje zalaze u istorijske, arhitektonske, umetničke, socijalne i privredne aspekte grada Sremska Mitrovica. Autorka, istoričar umetnosti u knjizi je opisala arhitektonske odlike pojedinih građanskih kuća i značajan segment knjige je posvetila upravo arhitektonskom nasleđu Sremske Mitrovice u sferi profane arhitekture od 18. veka do Drugog svetskog rat, obrađen kroz prikaz 32 pojedinačne građanske kuće.
