SREMSKA MITROVICA. Kuća u Ul. Vuka Karadžića 10, U Sremskoj Mitrovici, građena je na kraju 18. veka i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture. Pripadala je porodici Bajić, a danas se u njoj nalazi deo stalne postavke Muzeja Srema.
Do naših dana sačuvano je nekoliko zgrada, koje su pripadale porodici Bajić. Jedna od njih nalazi se na Trgu Svetog Stefana, sagrađena krajem 18. veka. Danas je to zgrada Muzeja Srema, sa arheološkom zbirkom i lapidarijumom.
Porodica Bajić je poznata trgovačka porodica, koja se iz makedonskog mesta Blace doselila u Mitrovicu 1761. Pred kraj 18. veka Bajići su naselili Zemun, Morović, Šopron, Pečuj, Trnavu, u 19. veku Đur, a stigli su čak i do Beča.
U Mitrovici se po predanju nastanjuju tri brata, od kojih su poznati Jovan (Janko), Teodor, i Luka(Duča). Na spoljašnjem severnom zidu stare srpske crkve Svetog Stefana na Savi nalazi se nadgrobna ploča Duče Bajića, na kojoj je uklesana godina smrti (1840), a u daljem tekstu napominje se da je “znatni žitelj i kupec mitrovački”, koji ostavlja iza sebe sinove Petra, Stefana i Teodora.
Pored pomenutog nalazi se i nadgrobna ploča Koste Bajića, najverovatnije brata ili sinovca. Janko se pominje kao trgovac, trgovac svinjama i turski podanik 1768. povodom spora, koji je vodio protiv upravnika iločkog spahiluka, za koga se založila Komanda Petrovaradinske regimente. Zbog pomoći bečkom dvoru u Austro-turskom ratu(1788-1791) Bajići dobijaju plemićku titulu 1792. od carice Marije Terezije.
Generacijama se bave trgovinom svinja, što je bio njihov glavni izvor prihoda i sticanja kapitala, kao i prometom žitarica, koje su lađama žitaricama Savom prevožene do Siska, a Kupom do Karlovaca, odakle su ih tamošnji trgovci transportovali do jadranskih luka. Bajići trguju i solju, što je bio veoma unosan posao, za koji je malo ko mogao da dobije dozvolu za rad.
Ne samo da su bili uspešni trgovci, već su uživali i veliki ugled, kako u varoši, tako i kod carskih vlasti. U poslednjoj deceniji 18. veka od ukupno 23. plemića Vojne granice, svi Bajići su nosili ovo visoko carsko zvanje i uživali sve privilegije, koje je plemićki status podrazumevao. Pomagali su sirotinju, poklanjali žitarice stanovništvu Vojne granice za vreme gladi, bili donatori i priložnici Sabornog hrama Sv. Stefana u centru grada (1808), pomagali izbeglice iz Turske zauzimanjem za njih kod austrijskih vlasti, izdržavali mnogo maloletne dece iz Srbije tokom rata sa Francuzima do 1815. godine.
Jedan od potomaka, Miloš Bajić, bio je sin Petrije, najstarije kćerke kneza Miloša Obrenovića i Toše Bajića, zemunskog pivara. Posle smrti kneza postaj oe jedan od naslednika ogromnog kapitala i proglašen je za barona od Varadije. Posle ukidanja gradskog magistrata deo trgovaca se raseljava u potrazi za povoljnijim uslovima za trgovinu. Od Bajića, koji su ostali u gradu neki se i dalje bave trgovinom stokom i žitaricama, a drugi se orijentišu na različita zanimanja, oficirsku službu, državne poslove ili sticanje visokog ograzovanja u svetskim univerzitetskim centrima.
Teodor Bajić (1755 – 1840) bio je jedan od donatora Sabornog hrama Svetog Stefana, a podaci o njegovom rođenju i smrti uklesani su na donatorskoj ploči u priprati crkve sagrađene 1794. Teodor je ostavio ogroman kapital sinovima Jovanu i Dimitriju, napominjući u testamentu iz 1810. da se obavezno održi njegova trgovina i prenese na tad maloletne sinove. Njegov unuk, koji se takođe zvao Teodor (1827 – 1905) sa suprugom Jelenom (Subotić) zaveštao je pravoslavnoj crkvi svoj dom, za vreme gradnje namenjen u tu svrhu.
U jednoj od kuča koja je pripadala je porodici Bajić, danas je deo stalne postavke Muzeja Srema.
Sunčani sat, lice i naličje
U zgradi je predstavljena kolekcija kamenih spomenika i sarkofaga od kojih je većina stara preko 1500 godina. U okviru ovog lapidarijuma smešten je i Centar za arheološka istraživanja.
Sunčani sat star 1.900 godina
Pre par decenija u ulici Novi Šor, blizu Spomen parka, iskopana je statua koja je jedinstvena u svetu. U prošlosti su i Luvr i njujorški Metropoliten želeli da je otkupe jer je ovo jedina statua na kojoj su zajedno prikazani Atlas, Herkul i Ifikle. Statua Sunčani sat i kolekcija od još nekoliko desetina neprocenjivih sarkofaga, kolonada iz Jupiterovog svetilišta i stela čekaju vas u lapidarijumu Sremske Mitrovice.
Lapidarijum
Centralno mesto u unutrašnjem dvorištu, do koga se dolazi prolazom kroz haustor prepun antičkih nadgrobnih spomenika, ima sunčani sat. Vajali su ga grčki skulptori i astronomi, a korišćen je mermer sa Brača.
Ovo je za sada jedina skulptura koja prikazuje Atlas i mitska bića Herkula i Ifikla. Svi oni zajedno pridržavaju nebeski svod star sada već preko 1.900 godina. Sunčani sat je pronađen prilikom kopanja temelja za jednu kuću u Ulici Novi šor.
Nebeski svod je zapravo školjka čije brazde predstavljaju sate, a usek na vrhu je predstavljao geografsku širinu Sirmijuma, tada glavnog grada prefekture Ilirik. Svakog 27. marta senka je padala na usek i označavala početak nove godine u tadašnjem Sirmijumu.
Veliki broj eksponata nije jasno definisan jer su pronađeni u izlomljenom stanju. Na eksponatima se mogu naći ptice, ribe, grifoni, lavovi… U kolekciji se nalaze i desetine sarkofaga. Neki su bili namenjeni za porodice, neki za pojedince, a neki za malu decu i novorođenčad. Najočuvaniji sarkofag pronađen je pre 90 godina u okolini železničke stanice. U pitanju je sakrofag bračnog para iz 3. veka, pronađen na dubini od jedva 30-tak centimetara.
