Sremska Mitrovica – Porodična kuća smeštena na trgu Žitna pijaca br. 19. prolazila je kroz razne transformacije tokom svoje bogate istorije. Izgrađena 1868. godine, prvobitno je služila kao tipično domaćinstvo, gde su se nazirali tragovi zanatskih i trgovinskih delatnosti. Tokom godina, kuća je postala dom advokata, koji su u njoj primali brojne klijente, a njeni prostori su svedočili o važnim pravnim pitanjima i poslovnim razgovorima. U narednim decenijama, prostor se pretvorio u popularne klubove, postajući omiljeno okupljalište građana. Danas, kuća je u vlasništvu porodice Popović, koja je uložila trud da joj vrati stari sjaj i očuva njenu istorijsku vrednost, čime je nastavila tradiciju ovog dragocenog zdanja.
Porodična kuća Tajković, smeštena na trgu Žitna pijaca br. 19, predstavlja značajan deo istorijske i kulturne baštine Sremske Mitrovice. Ova zgrada, koja datira iz 1868. godine, oslikava arhitektonske stilove epohe romantizma i svedoči o bogatoj trgovačkoj tradiciji grada. Sremska Mitrovica je već u 18. veku imala obeležja razvijenog trgovišta sa brojnim trgovcima i zanatlijama, koji su značajno uticali na privredni uspon grada. Trgovina je cvetala čak i tokom Srednjeg veka oko Manastira Svetog Dimitrija i Turske Šeher Mitrovice, ali je od 18. veka promet roba i usluga prevazilazio lokalni karakter, zadovoljavajući potrebe šireg zaleđa.
Grad je postao značajna pogranična stanica u protoku roba i kapitala između Balkanskog poluostrva i Srednjovekovnog tržišta Habsburške monarhije. Protokoli Carinarnice u Mitrovici i Sremskoj Rači svedoče o razmerama i vrstama trgovine. Uvozila se sva vrsta stoke i voća iz Srbije i Bosne, dok su se izvozili vino, rakija, slanina, pasulj, orah, pšenica, kukuruz i drvenarija. Vašari, koji su se održavali u Mitrovici, značajno su doprineli trgovinskoj aktivnosti, a 1848. godine održavala su se tri vašara godišnje, a kasnije još dva, čime je grad sticao značajne prihode.
Kuća Tajković je smeštena na rubu Žitnog trga, a njena građevinska forma i dekorativni elementi predstavljaju raskošne primere mitrovačke arhitekture. Po predanju, zgrada je pripadala porodici Vuković, koja se bavila trgovinom i proizvodnjom poluprerađenih proizvoda. Todor Vuković, koji je živeo od 1850. do 1932. godine, i njegov sin Paja, koji je rođen 1878. godine, posedovali su obradive zemlje u Kuzminu i vinograd u Krkurevcima. Njihov podrum bio je prepun vina koje su sami pravili i prodavali.
Sprat velikog magacina, smešten na svetlu ulicu, redovno se punio žitom i kukuruzom, koji su se transportovali kupcima. U to vreme, Mitrovica je bila značajan snabdevač žitaricama ne samo za lokalno područje, već i za šire zaledje. Blizina reke i pristaništa omogućila je jednostavan utovar i brži transport.
Kuća je tipičan primer gradskih kuća inspirisanih srednjovekovnim, romantičarskim i renesansnim motivima. Njena reprezentativna ulićna fasada podeljena je na tri polja, sa bogato profilisanim florarnim okvirom prozora. Dekorativna plastika obogaćena je predstavama lađara u kružnim medaljonima prozorskih zabata, a posebno se ističu motivi labudova spojenih krila na centralnom paru prozora.
Unutrašnjost kuće je projektovana u skladu sa njenom raskošnom spoljašnošću. Tri prostorne sobe povezane su dvokrilnim vratima sa centralnim salonom, dok je trpezarija bila ukrašena bogatom štuko dekoracijom. Kuća je prešla kroz različite faze i namene tokom godina.
Nakon što je porodica Vuković prodala kuću, ona je često menjala stanare i vremenom počela da propada. Godine 1963. advokat Đorđe Tajković kupio je ovu nekretninu. Kuća, iako ruinirana, imala je prilično visoku cenu za to vreme. Radovan Tajković, Đorđev otac, došao je u grad iz Bečeja i otvorio berbernicu. Njegov sin, Đorđe, odlučuje da upiše studije prava i postaje jedan od pet advokata u gradu 60-ih godina prošlog veka.
Radovan Tajković, otac Đorđa Tajković , došao je u grad iz Bečeja sa graničarima pred Prvi svetski rat u kome je i sam učestvovao. Posle rata otvara berbernicu u zanatlijskom delu ulice, a smatra se da je prve povuke u ovom zanatu dobio od bake Julke koja je sama bila frizerka. Po dolasku u grad, porodica je prvo živela u kući na Žitnom trgu, u čijem prizemlju je bila kafana „Bitolj“ pored hotela „Zvezda“. Hotel „Zvezda“ je danas muzička škola „Petar Krančević“. Veruje se da je u toj kući Đorđe rođen.
Nakon što je Đorđe sa suprugom Stankom renovirao kuću, odlučili su da joj vrate prvobitni izgled i lepotu. Uz pomoć zavoda za zaštitu spomenika kulture, fasada je rekonstruisana na osnovu sačuvanih fragmenata. Renovirana su i vrata, prozori i krovište, čime je kuća ponovo zasijala u svom starom sjaju.
Sačuvan je jedini veliki graničarski magazin Petrovaradinske regimente na Starom mostu kao svedočenje jednog značajnog poglavlja bogate prirodne istorije građanja žitelja. Sin Radovan Bata otvorio je 1911. godine u podrumu ove raskošne kuće prvi noćni klub „Labo M“ u gradu. Bivši vinski podrum porodice Vuković vremenom je pored noćnog kluba, posle krajem 1991. godine, postao kladionica, a 2007. godine prva pivnica u gradu.
Na razmeđu tradicije i savremenog, kuća sadrži zanimljivo dvojstvo sadržaja. Od tipično domaćinske kuće, na kojoj se uvek naziru tragovi proizvodnih i trgovačkih delatnosti, preko kuće advokata koja je posećivana od brojne klijentele, do prepoznatljivih klubova, a danas je u vlasništvu porodice Popović koja se bavi veletrgovinom uglja.
Kuća Tajković je, tako, ne samo dragoceno svedočanstvo o arhitekturi 14. i 19. veka, već i simbol bogate trgovačke tradicije Sremske Mitrovice, koja se i dalje razvija i obogaćuje kroz generacije.
Delovi preuzeti iz knjige „Građanske kuće Sremske Mitrovice“, autorka Marija Vukajlović u izdanju Istorijskog arhiva „Srem“.
