Na osnovu legende sačuvane u jednom starom spisu, Rakovac je osnovao krajem 15. veka Raka Milošević, veliki komornik despota Jovana Brankovića. Po njemu je manastir i dobio ime.
Crkva manastira Rakovca sazidana je možda 1533. godine, i ona je bila jedna od najlepših koje su kod nas podignute u 16. veku. Za razliku od ostalih fruškogorskih manastira, Rakovac je često pominjan tokom 17. veka. Brojni zapisi govore da je manastir u više navrata bio razaran, napušten, pa zatim obnavljan. Istovremeno na osnovu ovih podataka može se zaključiti da se u to vreme u Rakovcu nalazio razvijeni prepisivački centar.
Do ovog zdanja starog nekoliko vekova dolazi se kada se prođu Sremska Kamenica i Ledinci, a na putu ka Beočinu skreće se levo u Manastirsku, koja vodi direktno do poznatog manastira. Oni koji vole pešačenje u blizini mogu da posete i izvor Neven ili isposnicu uklesanu u steni.
Prema legendi manastir je osnovao Raka Milošević, veliki komornik despota Jovana Brankovića, a po osnivaču je dobio i ime. Prema navodima Eparhije sremske, crkva manastira je osnovana sredinom 16. veka i bila je jedna od najlepših koje su podignute u 16. veku na ovim prostorima. U ovom periodu manastir se pominje u turskim zemljišnim knjigama.
Često je pominjan tokom 17. veka, a brojni spisi govore o tome da je manastir u više navrata bio razaran, napušten, obnavlja. Uprkos svemu tome, dokumenti svedoče o razvijenom prepisivačkom centru u Rakovcu.
Posebnost koja se vezuje za ovaj manastir je ta što je u njemu 1700. godine načinjen novi prepis Dušanovog zakonika, dok je četrnaest godina kasnije napisan poznati Rakovački rukopisni srbljak.
Po staroj legendi, zapisanoj 1709. godine u manastirskom Letopisu igumana Teofana, sačuvanom u prepisu Isaije Parivodskog iz 1767, Rakovac je podigao izvesni Raka, komornik Jovana Brankovića, na mestu gde je jednom prilikom ubio jelena. Ubistvo jelena shvaćeno je kao grešan čin, zbog čega se komornik zakleo da će izgraditi manastir. Ova legenda ima opravdanje, imajući u vidu da je u hrišćanstvu jelen simbol žudlje za Bogom, samoće i čistote monaškog poziva.
Pored ovog i još dva nesigurna podatka, manastir Rakovac se prvi put pouzdano pominje u turskom popisu Srema 1546. godine, kao poreski obveznik. Turski izvori beleže Rakovac još tri puta u XVI veku istim povodom, ali više podataka o njemu potiče tek iz XVII stoleća. Na osnovu zapisa jeromonaha Simeona iz 1656-57. godine, zna se za obiovu rakovačkih konaka, koji su pre bili zapušteni nego razoreni, po nekim pretpostavkama. Po zapisu iz 1687, Turci pale manastirsku crkvu i konake, koji izgorevaju do temelja. U to vreme je turska vojska, nakon neuspele opsade Beča 1683. i poraza na Mohaču 1686. godine, počela da se povlači preko Srema, paleći i pljačkajući sve na šta su naišli.
Potom je Rakovac, po svemu sudeći, neko vreme bio nenastanjen. Posle velikog požara, prve vesti o manastiru datiraju tek iz 1692-93, kada je iguman Teosran dobio od sultana Ahmeda zaštitni ferman i započeo obnovu zdanja. Crkva je dobila pokrov od šindre, a konaci su uređeni. Time počinje uspon manastira, koji privlači sve više tadašnjih javnih ličnosti.
Snalažljivi iguman Teofan je boravio u Rusiji, odakle je doneo novčanu pomoć, knjige za bogosluženje i predmete za crkvu. Kada su se Turci povukli iz Srema, Rakovac počinje da se gradi mnogo brže. Zahvaljujući ktitorskoj pomoći Nikanora Dimitrijevića, izgrađeni su 1715. trpezarija i podrum.
Obrise baroknog izgleda Rakovac dobija doziđivanjem zvonika na zapadnoj strani crkve 1735. Tada mitropolit Vićentije Jovanović nije darovao novac samo za zvonik, već i za izgradnju porušenog kubeta na crkvi, zajedno s visokom baroknom kapom. Unutar zvonika je sagrađena kapela posvećena sv. Nikoli, a živopisana je pod pokroviteljstvom Josifa Jovanovića iz Dalja 1743. godine. Tu su šest godina kasnije prenete i mošti ktitora Vićentija Jovanovića. Uporedo je Rakovac dobijao i nove konake. Severno krilo je delom izgrađeio 1736, a dovršeno do 1742. Dozidani su i konaci južno i zapadno od crkve.
Građeni su od opeke i kamena, a gravura Hristifora Žefarovića iz 1743. pokazuje kako su tada izgledali. Crkva je dobila bakarni krov zahvaljujući Milošu Bačliću iz Futoga, bratstvu manastira i monahu Joanikiju.
Rakovcu je XVIII vek doneo veliki napredak. Znatni novčani prilozi su stigli u manastir, što se posebno odrazilo na ukrašavanje zdanja. Donatorstvom monaha i slikara Amvrosija Jankovića postavljen je mermerni pod u crkvi 1763. godine. Ikonostas je platio mitropolit Pavle Nenadović, a ikone na njemu oslikao Vasilije Ostojić. Pred kraj sedme decenije XVIII veka Amvrosije Janković je o svom trošku ukrasio zidnim slikama manastirsku trpezariju.
Na manastirskom groblju je 1751. sazidana mala kapela, ktitorstvom Hadži Joanikija, za koju su minijaturni ikonostas oslikali Vasilije Ostojić i Janko Halkozović. Po obliku je podsećala na crkvice u Dalmaciji. Izveštaj kanonske vizitacije spominje i izmene na konacima: srušene su stare ćelije na istočnoj strani i umesto njih podignut je ogradni zid. Trostrani oblik su manastirski konaci zadržali do razaranja u Drugom svetskom ratu.
Manastirska crkva, posvećena sv. Kuzmanu i Damjanu, jednokupolna je građevina s upisanim krstom. Kupola je oslonjena na lukove, koje nose četiri stuba kvadratnog preseka. Uočena je sličnost između rakovačke crkve, krušedolske manastirske i crkve sv. Nikole u Slankamenu – sve su nastale po uzoru na moravsku arhitektonsku školu.
Prvi podaci o postojanju zidnih slika u crkvi manastira Rakovca zabeleženi su u „Opisu fruškogorskih manastira“ iz 1753. godine. Crkva je u to vreme bila „molovata sva, oltar, trulo, cerkov i preprata, starom molerajom“. U nekoliko navrata je do 1900. reparirana, popravljana i menjana. Te godine je okrečena; po svemu sudeći, tada je uništen životopis s likovima svetih Kuzmana i Damjana i drugih svetaca.
Od nekadašnjeg freskoslikarstva ostali su, zbog prečestog razaranja, samo fragmenti. Sačuvane su slike u kaloti, tamburu kubeta i na severoistočnom i jugoistočnom stupcu. Nedavnim čišćenjem je u kupoli otkrivena scena nebeske liturgije ispod Hrista, a u tamburu kubeta stojeće figure proroka. Pretpostavlja se da to slikarstvo potiče iz XVI veka, mada nije istraženo potpuno. Ikonostas Vasilija Ostojića, visokobarokni i izuzetno kitnjast, uništen je u Drugom svetskom ratu i o njemu postoji tek nekoliko arhivskih fotografija. Na ikonostasu je u pet zona bilo raspoređeno 56 ikona. Danas su sačuvane svega tri ikone: „Jeremija“ iz zone proroka se nalazi u Muzeju Srema u Sremskoj Mitrovici, dok su fragmenti scene „Sretenje“ i „Krštenje Hristovo“ u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu.
Za manastir Rakovac je vezan niz znamenitih ličnosti iz srpske istorije: episkop budimski iz XVII veka Sevastijan, episkopi Vićentije Jovanović, Pavle Nenadović, Danilo Jakšić, Sinesije Živanović, čuveni živopisac Amvrosije Janković, prvi slikar Kosovskog boja i drugih dela, Mojsije Putnik, Živan Hajdarević Bajac, Josif Šakabenta, Pantelejmon Živković i Georgije Hranislav. Svi oni su živeli u XVIII i XIX veku, a neki su u Rakovcu i sahranjeni.
O Rakovcu se, u spisima iz XIX veka, saznaje samo nekoliko šturih podataka. Krov je promenjen 1821. U kanonskoj vizitaciji 1846. godine zabeležen je kao najsiromašniji manastir na Fruškoj gori. Samo tri godine kasnije, zahvaljujući mitropolitu Josifu Rajačiću i rakovačkom arhimandritu Lavrentiju Grešiću, na promenjenoj kapi kubeta nacrtani su srpski i grb Patrijaršije. Njihova imena su zlatnom bojom ispisana ispod grbova.
Veća obnova manastirska usledila je tek 1913. Pred sam Prvi svetski rat, freske na zidovima rakovačke crkve su prekrivene novim dekoracijama, a kapa kubeta je izmenjena zaslugom tadašnjeg igumana Dositeja Popovića i njegovog brata. S ratom je nastupilo i prvo veće stradanje manastira u XX veku. Austrougarski vojnici su skinuli grbove s kubeta, dok su zvona zaplenjena radi vojnih potreba. Manastir je potpuno opljačkan. Odneti su predmeti iz riznice, ikone i sasudi iz crkve, uljani portreti i deo arhiva. Ni Drugi svetski rat nije doneo ništa dobro Rakovcu. U jesen 1943. crkva i zvonik su minirani, jer je otkriveno da se u njoj krila partizanska štamparija. Spaljeni su krovovi konaka, dok su biblioteka i ostatak arhive uništeni.
Po završetku tog rata brigu o Rakovcu je preuzeo Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture. Obnova počinje 1953. godine. Sazidana je ponovo crkva s pokrivenim kubetom. Sedamdesetih godina je delimično obnovljeno severno krilo konaka. Arheološkim istraživanjima 1986-89. otkriveni su temelji stare građevine, ekscentrični u odnosu na tlocrt današnje crkve. Sanirani su i temelji stubova kubeta, krov je prepokriven, a otkrivene su i konzervirane slike u tamburu kubeta. Freske na stubovima su takođe konzervirane, dok je pod crkve ponovo prekriven mermernim pločama. Nakon konzervacije šest ikona, počela je 1993. obnova preostale 31 ikone i zapadnog krila koiaka. Do kraja ove godine ob bi trebalo da bude pokriven krovom, a iduće se očekuje uređenje instalacija i enterijera.’’ (List DNEVNIK, Petar Klaić)
U prvim decenijama XVIII veka u manastiru je postojao veoma aktivan prepisivački centar. Tu je prepisan Dušanov zakonik, a 1714. je dovršen čuveni rakovački rukopisni „Srbljak“ u kojem su sabrane sve pohvalne pesme Srbima vladarima – svetiteljima.
Kao i kod drugih fruškogorskih manastira nastanak manastira Rakovac je, makar i posredno, vezan za sremske Brankoviće. Po predanju izgradio ga je vojvoda Raka Milošević, komornik despota Jovana Brankovića (1499-1502), pa je po njemu i dobio ime. Međutim, malo je toga što može da potvrdi ovu priču o njegovom ktitoru ili makar vreme kada je sagrađen. Nema sumnje da je manastir veoma star o čemu svedoči i zapis urezan na zidu priprate iz 1533. godine, pa se iz toga pretpostavlja da je crkva zidana u to vreme. Po nekim podacima Turci su manastir 1541. godine popalili. Šta se posle toga događalo ostaje tajna, ali se čini da je manastir i dalje bio aktivan jer se on u nekim turskim spisima spominje 1546. godine kao manastir Vračevi na području mezre Rakovca. Ko je obnovio manastir nakon turskog uništenja takođe je tajna mada postoje pretpostavke da su to učinili neki monasi koji su sa juga bežali ispred turske navale.
Delatnost novopridošlih monaha se nije zaustavila samo na popravkama. Budući da su sa sobom doneli svoje knjige, svoju obrazovanost, to su novopridošli monasi počeli i sa drugim delatnostima. Tako je manastir Rakovac ubrzo postao prepisivački centar. Kako je za takav rad potrebno dosta troškova i drugih uslova stiče se utisak da je manastir materijalno dobro stajao. Taj kulturni polet manastira za kratko je prekinut 1678. i 1682. godine kada su ga Turci ponovo popalili, ali već 1692. godine manastir se ponovo obnavlja i nastavlja svojim životom, a što se vidi i iz toga da manastir u 1702. godini ima vlasništvo nad 50 jutara obradivog zemljišta i 100 jutara šume.
Čini se da su to bile najplodnije godine manastira, a to se vidi po mnogo čemu. Izvršen je prepis Dušanovog zakonika, doneto je dosta knjiga iz Rusije, stare knjige se koriče (godine 1724 arhimandrit Atanasije je ukrasio jedan Psaltir), popravljaju se itd. Upravo 1714. godine dovršen je i poznati rakovački rukopisni „Srbljak“ napisan od strane monaha Maksima. On u sebi sadrži sabrane sve pohvalne pesme Srbima vladarima – svetiteljima. Upravo iz tog, za manastir Rakovac toliko plodonosnog, XVIII veka potiču njegovi najpoznatiji monasi: Sevastijan (episkop budimski 1662.), arhijereji Vićentije Jovanović, Pavle Nenadović, Danilo Jakšić, Sinesije Živanović, Mojsije Putnik, Josif Šakabenta, Pantelejmon Živković i Georgije Hranislav (svi iz XVIII i početka XIX veka). Za sve to vreme radilo se dosta i na popravci manastira. Tokom 1718. godine obnova je završena i crkvu je osvetio Nikanor Dimitrijević. Kako je manastir tada (barem orijentaciono) izgledao vidi se iz bakroreza bečkog majstora T. Mesmera pod nazivom Hristos Evharistija. Smatra se da je ovo najstarija grafička predstava jednog manastira sa područja Karlovačke mitropolije.
Kako je likovna predstava manastira više u funkciji ilustracije same gravire nego što joj je zadatak da ga verno prikaže, to se njoj (graviri manastira) mora sa rezervom prići. To se naročito odnosi na onaj deo gde su (veoma proizvoljno) prikazani konaci sa polukružnim ulazom na južnoj strani. Stoga je mnogo verniji i značajniji bakrorez koji je uradio Hristofor Žefarović na kojem je obrađeno Žitije svetih vračeva Kuzmana i Damjana, ali je tu ilustrovan i manastir Rakovac sa najbližom oklinom. Ovaj bakrorez je urađen 1743. godine (samo dve godine nakon Mesmerovog), a po porudzbini Pavla Nenadovića. Umetnik je uz manastir prikazao doček patrijarha Šakabente. Godine 1751. sazidana je i kapelica na manastirskom groblju uglavnom prilogom monaha i postrižnika Hadzi Joanikija. To je skromna jednobrodna crkvica sa tri prozorska otvora, ulaznim vratima na južnoj strani i kriptom ispod priprate i naosa. Zidana je od tesanih kvadara. Godine 1753. priziđuje mitropolit Vićentije Jovanović visok zvonik kvadratnog preseka sa zasvođenom kriptom ispod prizemlja i malom kapelom (posvećenom sv. Nikoli) na prvom spratu. 1763. godine opet se obnavlja celokupni manastir. Ono što je posebno karakteristično za Rakovac jeste da je on uz Krušedol i Veliku Remetu, jedan od prvih manastira na Fruškoj gori na kojem je izgled crkve usklađivan sa izgledom baroknog zvonika. Zgrade manastirskih konaka su sa tri strane okruživale crkvu dok je četvrtu (istočnu) stranu štitio visoki zaštitni zid. Taj konačni (trostrani) oblik konaka je završen 1771. godine. Verovatno je da su takvi (stalni) radovi iscrpli sredstva kojima je manastir raspolagao, pa su monasi izgleda živeli u teškim materijalnim uslovima. Stoga ne iznenađuje da su dosta putovali tražeći priloge. Tako se zna da su jeromonasi Vasilije i Prokopije kupili priloge u karansebeškoj i budimskoj eparhiji. Baš tokom 1753. godine primećeno je da neki od monaha nemaju potrebne odeće pa im je naređeno da je nabave. U to vreme u manastiru živi 22 monaha, 3 đaka, 9 slugu i 24 prnjavoraca.’’
- Mali ambasador našeg grada: Teodor Vujanić osvaja svet klavirom!
- Najmlađe šampionke iz Sremske Mitrovice oduševile na Belgrade Cheer Openu!
- Kamionom kod Sremske Mitrovice usmrtio pešaka i samo produžio dalje
- Tri dana vrhunskog plivanja u Novom Sadu: Sremci oduševili na Državnom prvenstvu Srbije
- Jedinstvena izložba podvodnih fotografija na Gradskom bazenu u Sremskoj Mitrovici
