U beskrajnom moru Panonske ravnice, izdiže se usko zeleno ostrvo, koje se prostire dužinom od nekih 80 kilometara duž obale Dunava. Vojvođani se ponose svojom „planinom“, bez obzira što se uzvišenje čija visina neznatno prelazi 500 metara jedva može tako nazvati.
Zelena Fruška Gora je naš najstariji nacionalni park. Ona je u vrelim letnjim danima naše utočište, mesto gde možemo da pobegnemo od gradske vreve, da leškarimo u travi na sunčanim proplancima upijajući mirise lekovitog bilja i slušajući cvrkut ptica i zujanje pčela te satima hodamo po dobro obeleženim šumskim pešačkim stazama, napajajući se usput svežom vodom iz mnogobrojnih izvora I potoka.
Ali, najčešći razlog zbog koga mnogobrojni turisti posećuju Frušku Goru je postojanje šesnaest pravoslavnih manastira, koji su se od prvobitnih trideset pet, koliko ih je bilo u 16. i 17. veku, sačuvali do današnjih dana. Zbog njih je Fruška Gora dobila epitet „sveta“, a zovu je još i „srpskim Atosom“. Krećući se od istoka na zapad, nižu se manastiri: Velika Remeta, Krušedol, Grgeteg, Staro Hopovo, Novo Hopovo, Rakovac, Beočin, Vrdnik, Jazak, Mala Remeta, Bešenovo, Šišatovac, Petkovica, Kuveždin, Đipša i Privina Glava.
Pretežno su građeni u periodu od kraja 15. do 18. veka i imaju sličnu strukturu: crkvu u sredini, opkoljenu zidinama i konacima, dok su u 18. veku dodavani i višespratni, vitki zvonici u baroknom stilu. Središnje crkve građene su uglavnom u moravskom stilu, mada se kod nekih, pored baroka I klasicizma, oseća I blagi uticaj islamske arhitekture.
Samo jedan manastir smešten je u naseljenom mestu (Vrdnik), ostali su ušuškani u dolinama, među padinama obraslim gustim šumama, okruženi voćnjacima i vinogradima, a u blizini svakog manastira može se čuti žubor potok ili pronaći izvor pitke vode. U narodu postoji verovanje da neki od tih izvora imaju lekovita svojstva.
Tokom stotina godina naše burne I tragične istorije, ovi manastiri su više puta teško razarani i ponovo obnavljani, prepravljani i dograđivani. Bogate riznice su često pljačkane, arhivi i biblioteke spaljivani, prekrasni ikonostasi uništavani. Zato nije čudno da za mnoge manastire mi ne znamo ni vreme podizanja niti imena osnivača. Ipak, zna se da je za njhivo postojanje najzaslužnija porodica poslednjih srpskih despota, sremskih Brankovića koji su doživeli tragičnu sudbinu. Neki veruju da su osnivači pojedinih manastira srpski kralj Dragutin i drugi srednjovekovni srpski vladari, ali to su samo legende koje nisu potvrđene istorijskim činjenicama. I imena mnogih autora prelepih fresaka i ikona na bogatim ikonostasima nisu poznata. U oslikavanju zidova manastirskih crkava i ikona su kroz vekove učestvovali i nepoznati majstori sa Svete Gore, i ruski umetnici iz Kijeva, i talentovani samouki „moleri“, kao i poznati ikonopisci Dimitrije Bačević, Janko Halkozović, Stefan Tenecki, Teodor Kračun… te slikari Pavle Simić i Uroš Predić.
Manastiri na Fruškoj Gori su čuvari naše istorije i kulture i svedoci brojnih migracija srpskog naroda pred turskom najezdom. Bežeći, sa sobom su donosili ikone, crkvene knjige, mošti svetih vladara i druge svetinje. U manastirskoj tišini provodili su vreme i stvarali mnoge istaknute ličnosti iz naše prošlosti, kao što su Dositej Obradović, Vuk Karadžić, Lukijan Mušicki, Platon Atanacković, Ilarion Ruvarac, Laza Kostić i drugi. Manastiri su bili ne samo duhovni, nego i prosvetni i kulturni centri u kojima su se prepisivale knjige, učilo čitanju i pisanju, osnivale slikarske škole. U njima počivaju mnoge značajne ličnosti iz naše istorije: vladike, patrijarsi, pa čak i jedan srpski kralj i jedna kneginja.
Iako su Fruškogorski manastiri naizgled slični među sobom, svaki od njih ima nešto posebno što ga izdvaja od drugih: jedinstvenu arhitekturu, skladne proporcije, masivnost i monumentalnost, dobro očuvane prelepe freske iz raznih perioda, raskošni kitnjasti ikonostas, prekrasno uređen park ili interesantne legende iz istorije. Čak i ako nemate mnogo vremena, obavezno obiđite barem dva, za našu kulturu i istoriju najvažnija manastira: Novo Hopovo, verovatno najlepše delo arhitekture 16. veka u Vojvodini i Krušedol, bogatu riznica slikarske umetnosti i svojevrsni mauzolej znamenitih ličnosti iz srpske istorije, među kojima su i prvi srpski kralj u novijoj istoriji, Milan Obrenović i žena osnivača dinastije Obrenović, kneginja Ljubica. Pošto provedete neko vreme u umirujućoj tišini, uživajući u neprolaznoj lepoti likova svetaca koji vas gledaju sa zidova ili sa ikonostasa, izaći ćete duhovno obogaćeni, bez obzira da li ste vernik i u kog Boga (ne) verujete.
Tekst: Dubravka Bajkin
