SREMSKA MITROVICA. Otkrijte neverovatnu istoriju Male Crkve u Sremskoj Mitrovici
Mala Crkva, smeštena u Sremskoj Mitrovici, ima izuzetnu istoriju koja datira još od 16. veka. U popisu iz 1729. godine opisana je kao drevna crkva, naglašavajući njeno dugogodišnje prisustvo u tom području.
FOTO Branimir Pavlović
Danas postoje podaci koji govore da je mesto današnje crkve bilo važno za hrišćane još u vreme starog Sirmijuma. Zapravo, arheološka iskopavanja rađena 1980. godine pod oltarom ovog zdanja pronašla su mozaički krst od crvenog mermera koji datira iz vremena Sirmijuma. Tako je je ova crkva na temeljima hrama, koji su najverovatnije ostaci hrišćanske bazilike iz prvih vekova hrišćanstva. Dalja arheološka iskopavanja utvrdila su da su na ovom prostoru u vreme antičkog grada Sirmijuma, bila kupatila (terme), a po pobedi hrišćanstva ovakva mesta ili su rušena ili pretvarana u bogomolje.
Prvi pisani zapisi su tek iz 1729. godine, nastali povodom kanonske posete vizitacije Biskupije pečujske, Opatiji sremskomitrovačkoj, gde su vizitatori zabeležili: „Petog jula osvećena je opatija Sv. Demetri na Savi, koja je sad nastanjena šizmatičkim Srbima. Oni imaju veličanstvenu i solidnu crkvu…“. Tri godine kasnije analitičar Karlovačke mitropolije zapisuje: „Crkva je starodrevna od kamena, svod od dasaka, oltar od kamena“. Zvonik baroknog oblika je najverovatnije kasnije pridodat crkvi.
Mala Crkva, arhitektonski dragulj, verovatno je jedno od najstarijih građevina u današnjoj Sremskoj Mitrovici, koje datira iz kasnog 16. veka. Iako razne priče ovu crkvu vezuju za templare, verovatnije je da je prvobitno služila kao stambena zgrada koja je postepeno preuzimala svetu ulogu. Zvonik je dograđen u 18. veku, čime je poboljšan vizuelni izgled. U popisu iz 1729. godine, crkva je nazvana „starodrevna“ ili drevna, što ukazuje na njenu široku upotrebu za verske ceremonije tokom godina.
Enterijer crkve posebno važnim čini prekrasni ikonostas. Ima više spratova i ukrašen je najfinijom rezbarijom, koja prepliće motive životinjskog i biljnog sveta. Tu su lavovi i ždralovi, zmije i loze, ruže i lišće: sve povezano i upleteno jedno u drugo. U ikonostas su smeštene ikone najčuvenijeg baroknog slikara ovih prostora, Teodora Kračuna. Fizionomija svetiteljskih likova daje karakteristiku njihovih ličnosti, u čemu prednjači ikona sv. Jovana Krstitelja. Neki motivi na ikonostasu su neponovljivi u svetskom slikarstvu. Prizor Vaskrsenja Hristova na drugom spratu ikonostasa, gde je Hristos prikazan kako drzi ašov u rukama, a ispred njega kleči Marija Magdalina – nije zabeležen u analima.
Ikonostas, pravo remek-delo, kruna je srpske umetnosti. Izradio je 1775. godine Teodor Kračun, istaknuti predstavnik srpskog baroka, odiše lepotom koja oduzima dah. Uprkos skromnoj veličini, meštani je od milja zovu Mala Crkvica, koristeći pleonazam koji naglašava i njen mali rast i značaj. Iako nije katedrala, privlači mnoštvo vernika tokom velikih praznika, pokazujući svoju privlačnost i važnost u gradu.
Tokom Drugog svetskog rata ove snage su sravnile mnoge manastire, opljačkale svetinje, a da spasu ono što je ostalo, uskočili su ugledni sremskomitrovački intelektualci. Među njima su bili arhitekta Branko Vasilić, prvi direktor Muzeja Srema, i Irina Nepokojčička, ruski imigrant. Posle rata, Mala Crkva je prestala sa verskim karakterom i postala je skladište najdragocenijeg blaga spašenog iz porušenih fruškogorskih pravoslavnih manastira. Kako su se političke prilike razvijale, a državna politika u drugom pravcu, došlo je do spoznaje da Mala Crkva treba da povrati svoju svetu svrhu. Tako je ponovo oživeo kao bogomolja, služeći svojoj prvobitnoj funkciji duhovnog i verskog utočišta. Vredne ikone i verski artefakti, spaseni iz devastiranih fruškogorskih manastira, danas se čuvaju kako u Muzeju Srema, tako i u obnovljenim manastirima.
Poslednjih godina prostor oko Male crkve se kultiviše, pa je oko crkve oblikovan Savski trg. Iskopan je novi arteski bunar dubine preko 300 metara, krunisan česmom.
