Naselje MALA BOSNA: Prvo naseljavanje Male Bosne, počelo je oko 1950 godine

16,4K

SREMSKA MITROVICA. „Kada se u svetu dogode zemljotresi, o njima se mnogo govori i priča. Beleži se, dok traju, svaka sitnica. Beleže se i ljudske žrtve i imena žrtava. A zna se i koliko je, tom prilikom, porušeno kuća. Posle nekoliko godina, međutim, broj ljudskih žrtava se zaboravlja, pa se uvećava, izmišlja, a pamte se samo mesta gde je bilo zemljotresa.

Tako je to i sa vulkanima i poplavama.

Dok vulkani gore, o njima ima bezbroj vesti i podataka.

A kad se vulkani ugase, niko o njima ništa više ne priča, a izmišlja, ako priča.

Tako je i sa papirima iz prošlih vremena, koji govore o požarima, o kugama, o ratovima, pa i seobama.“

Ovako na kraju Druge knjige Seoba piše Miloš Crnjanski, koji je svoja najvažnija dela posvetio sudbini izbeglih i prokletstvu sudbine „migranata“, kako se danas popularno kaže, bilo da je reč o seobama Srba u Rusiju u XVIII veku ili sudbini Rusa izbeglih u Englesku nakon Oktobarske revolucije.

Danas smo svedoci velikih seoba naroda. Statistike koje savremene migracije prate ne govore ništa o sudbinama i nesrećama pojedinačnih ljudi čiji je život njima temeljno promenjen.

Seobe ne dešavaju samo drugima,  kroz istoriju odvijale su se migracije i na prostoru Vojvodine, a one su trajno odredile njen današnji multietnički i multikonfesionalni mozaik sačinjen od 26 nacionalnih manjina. Većina stanovnika Vojvodine, bilo koje nacionalne pripadnosti da su, poreklom su migranti, izbeglice ili kolonisti, samo je reč o tome koja su generacija „dođoša“.

Vojvodina je od najstarijih vremena bila područje velikih migracija. Svaki periodični talas seoba kroz istoriju, a one su išle svim pravcima – i sa istoka na zapad, i sa zapada na istok, i sa severa na jug, i sa juga na sever – menjao je lice Vojvodine.

Kolonisti Vojvodina

Broj stanovnika u Vojvodini  je porastao tokom kolonizacije  posle Drugog svetskog rata. U 114 sela i gradova u Vojvodini je doseljeno oko 250.000 ljudi, u ogromnoj većini Srba. Najviše njih, više od 76.000, stiglo je sa teritorije Bosne i Hercegovine. Istovremeno, iz Hrvatske je kolonizovano više od 40.000, iz Crne Gore oko 38.000, iz centralne Srbije preko 15.000 duša…

Ovim podacima, u kapitalnom delu „Agrarna reforma i kolonizacija u Jugoslaviji 1945-1948“ istoričar Nikola L. Gaćeša ilustruje stav da je ta kolonizacija bila jedno od najvećih organizovanih preseljenja stanovništva u istoriji Evrope. Ona je, ipak, bila samo uvod u još masovnije doseljavanje u Vojvodinu koje će iz korena promeniti njen etnički sastav.

– Procenjuje se da je od 1948. do 1968, kada su ekonomske migracije preusmerene ka zemljama zapadne Evrope, u Vojvodinu, mahom iz BiH i centralne Srbije, stiglo bar isto onoliko ljudi koliko i u kolonizaciji – potvrđuje prof. dr Branislav Đurđev, stručnjak za demografiju sa novosadskog PMF.

Drugi svetski rat doneće velike migracije čija je posledica bila dramatična promena u strukturi stanovništva Vojvodine. Naime, u poratnom periodu desila su se dva značajna i velika migratorna talasa.

Najpre je Antifašističko veće Narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ), proglasilo sve državljane nemačke narodnosti kolektivno za narodne neprijatelje, oduzelo im sva državljanska prava i 21. novembra 1944. donelo odluku o kompletnoj i kolektivnoj konfiskaciji celokupne imovine. Oko 250.000 vojvođanskih Nemaca pod optužbom saradnje sa okupatorom proterano iz Vojvodine. Time su Nemci nakon dva veka iz Vojvodine skoro u potpunosti nestali.

U isto vreme, u Vojvodinu je stiglo oko 216.000 kolonista, najviše iz Bosne i Hercegovine i Hrvatske, zatim iz „uže“ Srbije, Crne Gore, Makedonije, Kosova i Metohije. Ovu kolonizaciju novoformirana komunistička Jugoslavija je sprovela kako bi kompenzovala depopulaciju Vojvodine nastalu usled ratnih žrtava (oko 55.000) i iseljavanja Nemaca. Međutim, i pored toga, migracioni saldo u poratnim godinama je bio negativan – između 1945. i 1947. broj stanovnika Vojvodine smanjen je za skoro 10.000 ljudi. O kolonizaciji Vojvodine i tome kako su se u novoj sredini snalazili kolonizovani bosanski Krajišnici, u svojim romanima Osma ofanziva i Ne tuguj, bronzana stražo, pisao je Branko Ćopić. Treba reći i da jedan broj kolonista nije mogao da se prilagodi vojvođanskim prilikama i njih nešto više od 21.000 vratilo se u zavičaj.

U poratnim decenijama, Vojvodina je i dalje predstavljala značajan imigracioni prostor. Priliv stanovništva je tekao naročito iz Bosne i Hercegovine, Hrvatske i „uže“ Srbije. Statistike kažu da se od 1953. do 1970. u Vojvodinu iz drugih krajeva Jugoslavije doselilo više od 250.000 ljudi.

Po popisu 1996. godine u Vojvodini se smestilo 257.739 izbeglica, što je u odnosu na stanje u vreme popisa 1991. dovelo do porasta stanovništva ove regije za 12,8%. Od ukupnog broja izbeglica koje su doseljene u Vojvodinu do popisa 1996. sa prostora Bosne i Hercegovine je došlo 97.474 lica ili 37,8% od ukupnog broja izbeglica. Najveći uticaj na razmeštaj izbeglica u Vojvodini imao je i razmeštaj kolonista iz 1948. godine. Kolonisti doseljeni posle Drugog svetskog rata su povećali populaciju Vojvodine (u odnosu na popis 1948) za 38,4%. Ova neverovatna sličnost u brojevima i razlika od samo 0,6% može samo da potvrdi začuđujuću istinu i tvrdnju da se istorija ponavlja, što se uklapa u zakletvu neprijatelja srpskog naroda o iseljavanju sa srpskih ognjišta. Još su ustaše, odnosno Pavelić, proklamovali ideju vodilju ‒ trećinu Srba pobiti, trećinu pokrstiti i trećinu proterati, pa pošto u takozvanoj NDH plan nije u potpunosti ostvaren, nameće se zaključak da se jedan deo ostvaruje i danas, na samom kraju XX veka. Najveći broj bosanskih izbeglica (41,4%), kao i kolonista (63,4%) je sa prostora Bosanske Krajine i to iz Drvara, Bosanske Krupe, Bosanskog Petrovca, Bihaća. Međutim, grad koji nije dao veliki broj kolonista, ali je dao najveći broj izbeglica Bosanke Krajine je Sanski Most (16,9% izbeglica Bosanske Krajine). Znatno manje izbeglica je doseljeno iz Srednje Bosne 27.923 (28,6%), još manje iz Hercegovine i sa prostora Bosanske Posavine, odakle je stiglo nešto preko 10% izbeglica, a samo 5,8% iz Istočne Bosne. Prostor Bačke je prihvatio više od polovine bosanskih izbeglica (56,3%), potom Srem (23,4%), a jedna petina je u Banatu (20,2%). Kolonisti su najbrojni u Banatu (55,9%), a samo 9,3% svih kolonista je doseljeno u Srem.

Sremska Mitrovica

Kroz dugu istoriju Sremska Mitrovica dobila je oblike savremenog ekonomskog i kulturnog središta ovog dela Vojvodine. Grad su (u toku operacije probijanja Sremskog fronta) od fašističkih vlasti oslobodile jedinice NOVJ i POJ, kao i motorizovane i oklopne jedinice sovjetske Crvene Armije 1. novembra 1944. Taj se datum uzima kao početak savremenog razvoja i istorije grada.

Po okončanju Drugog svetskog rata, 1948. godine, Sremska Mitrovica je imala 13183  stanovnika. Na ovu teritoriju najviše se stanovnika naselilo u periodu između 1953. i 1971. godine kada se broj stanovnika popeo na 31.986 stanovnika grada.

Danas Sremska Mitrovica broji 79.940 stanovnika.

Kolonisti iz Bosne, Hrvatske, Like…

I u Sremsku Mitrovicu stizali su kolonisti sa svih strana, iz Manjače, sa Banije, iz Like, Drvara, Korduna…. Tih godina, naseljena su  prazna sela i stvarala nova naselja  i u Sremskoj Mitrovici.

Kao i u drugim gradovina u Vojvodini, nastala su naselja koja stanovnici zovu “Mala Bosna”. Pa tako, primera radi, Sremska Mitrovica ima istoimeno naselje, Sombor… a na putu prema Subotici danas postoji i selo koje se zove „Mala Bosna“.

Nakon  rata,  u Sremskoj Mitrovici stvoreno je i naselje “Slobodan Bajić – Paja” a koje, i stanovnici ovog dela grada retko zovu po zvaničnom nazivu.

A ko je bio Slobodan Bajić – Paja?

Ukazom Prezidijuma Narodne skupštine Federativne Narodne Republike Jugoslavije 5. jula 1952. Slobodan Bajić Paja je proglašen za narodnog heroja.

Godine 1959, kada je uređivano Spomen-groblje u Sremskoj Mitrovici, Pajini posmrtni ostaci su preneti iz Kalesije i sahranjeni u zajedničkoj grobnici sa drugim istaknutim narodnim herojima Srema — Jankom Čmelikom, Boškom Palkovljevićem Pinkijem i Stankom Paunovićem Veljkom.

U znak sećanja na narodnog heroja Slobodana Bajića Paju nekoliko osnovnih škola ponelo je njegovo ime. Godine 1958. njegovo ime ponela je osnovna škola u njegovom rodnom mestu Šidskim Banovcima. Ova ime škola je nosila do 1995, kada je nakon rata u Hrvatskoj, zbog smanjenja broja stanovnika, matična škola ugašena i postala istureno odeljenje osnovne škole iz susednog sela Ilača.

Godine 1959. njegovo ime ponela je osnovna škola u Pećincima, čiji je nekada bio đak. Ova škola je 1969. dobila novu školsku zgradu, a pored Pećinaca, ima isturena odeljenja u okolnim selima — Brestaču, Popincima, Prhovu, Sibaču i Subotištu. Godine 1960. Pajino ime ponela je i osnovna škola u Novim Karlovcima, rodnom mestu njegovog oca Bože i mestu u koje je voleo da odlazi kod rodbine. Takođe, njegovo ime od 1958. godine nosi i osnovna škola u Sremskoj Mitrovici, koja ima istureno odeljenje u selu Manđelosu.

Pajino ime nosila je i osnovna škola u Kalesiji, mestu u čijoj blizini je poginuo jula 1943. godine. Škola je ovaj naziv nosila do rata u Bosni i Hercegovini, kada je preimenovana u osnovna škola „Kalesija”. Takođe, ime Slobodana Bajića Paje nose — Studentski dom u Novom Sadu,[22] kao i ulice u Bačkoj Palanci, Zemunu, Novom Sadu, Pećincima, Somboru, Sremskoj Kamenici i Šuljmu.

U znak sećanja na Slobodana Bajića Paju podignuto je nekoliko spomen-bisti i postavljeno nekoliko spomen-ploči. Na Dan borca 4. jula 1969. ispred osnovne škole u Šidskim Banovcima otkrivena je njegova spomen-bista, rad vajara Vanje Radauša. Bistu je otkrio Pajin ratni drug Jovan Veselinov, a otkrivanju su prisustvovali i Stevan Doronjski, Paško Romac, Josip Cazi i Josip Hrnčević.

Godine 1973. u parku Studentskog doma u Novom Sadu postavljena je njegova spomen-bista, rad vajara Pavla Radovanovića. Takođe, njegova spomen-bista postoji u Sremskoj Mitrovici ispred škole koja nosi njegovo ime.

Naselje MALA BOSNA – “Slobodan Bajić – Paja”

Prvo naseljavanje Male Bosne, počelo je oko 1950 godine. Ovde, u ovom delu grada, postojalo je nekoliko ulica i njive oko tih ulica. Naselilo se tek nekoliko porodica, koje su se naselile u Fruškogorsku ulicu i Krajišku. Od šezdesetih i sedamdesetih pa do osomdesetih godina, veći broj porodica stiže sa Manjače, iz Zvornika, Doboja, Bijeljine i još nekoliko gradova.

Prve godine su bile tegobne. Navikle na planinske uslove života, koloniste je u ravnici kosila tuberkuloza, radilo se teško, glad je bila velika… Bilo je to, međutim, i vreme velikog entuzijazma, svaki naredni dan bio je bar malo bolji od prethodnog i kolonistička naselja su, kroz decenije, bukvalno preporođena.

U početku su u ovom delu grada postojalo je  samo nekoliko ulica, Fruškogorska i Ticanova, Krajiška, Petra Kočića, a manje uličice su se zvale Ledine Jedan i Ledine Dva.

Radinački put kao centralna ulica današnjeg naselja, nije postojao, dolaskom kolonista iz Bosne i Hrvatske počelo je formiranje ulica.

 “Mala Bosna” je radničko naselje. Najveći deo žitelja je radio u tadašnjim gigantima i to ih je vezalo za život u Sremskoj Mitrovici i u ovom naselju.

Naselje, kako ga zovu “Mala Bosna” posle osamdesetih godina postaje naselje samo za sebe, do tada je pripadalo MZ “Sutjeska”.

I u drugim mitrovačkim naseljima naselili su se kolonisti iz Bosne i Krajine, kao na primer u naselje “Blok B”, međutim najveća koncentracija došljaka preko Drine, Save, Une, Kupe i drugih reka je baš naseljeno u ovo naselje.

Radost čuvanja tradicije čiji deo je podizanje pravoslavnog Hrama, devedesetih godina, Hram Svetih Sirmijskih Mučenika, još je jedan deo priče o sudbini kolonista u Sremskoj Mitrovici. Onaj drugi, ekonomski, mnogo je neveseliji. Poljoprivredna gazdinstva na kojima se zasnivao njihov prosperitet su privatizovana, a mladi, u potrazi za poslom i parčetom hleba hrle u neke druge gradove…

Trenutno  „Mala Bosna“ ima oko 4.5 hiljada stanovnika i peta je po veličini Mesna zajednica u Sremskoj Mitrovici, dok je po površini koju zahvata treća.

Od naseljavanja kolonista posle Drugog svetskog rata do danas prošlo je više od sedam decenija. Za to relativno dugo vreme sve se promenilo. Ljudi, sastav stanovništva, navike i običaji. Bivši kolonisti stopili su se sa sredinom u kojoj su nastavili svoje živote i živote svojih porodica. Prihvatili su nova društvena kretanja i stremljenja, i pokazali se kao napredni elemenat u sredini u kojoj žive.

Međutim, ostali su čvrsti na tuđe uticaje, negujući i dalje svoje narodne običaje, pesme i igre.

Raspad Jugoslavije i migracije izazvane ratovima doneće nove dramatične promene u strukturi stanovništva Vojvodine.

U studiji Vesne Lukić „Dve decenije izbeglištva u Srbiji“, urađenoj na osnovu rezultata popisa stanovništva iz 2011, a objavljenoj ove godine, navode se sledeće činjenice:

„Tokom građanskog rata na prostorima bivše Jugoslavije Srbija je primila veliki broj izbeglica iz bivših jugoslovenskih republika, većinom srpskog stanovništva iz Bosne i Hercegovine i Hrvatske. Najveći broj izbeglih lica iz Bosne i Hercegovine došao je u Srbiju tokom 1992, dok je većina izbeglica iz Hrvatske potražila utočište u Srbiji u avgustu 1995. godine, nakon što je hrvatska vojska (vojnim operacijama Bljesak i Oluja u maju i avgustu te godine) povratila teritorije koje su držale srpske snage. Maksimalan broj izbeglih lica registrovan je Popisom izbeglica 1996. u Srbiji, kada je zabeleženo 617.728 lica, od čega 537.937 izbeglica i 79.791 ratom ugroženo lice, koje prema međunarodnim normama nema pravo na izbeglički status. Od ovog broja u Vojvodinu je došlo 259.719 lica, od čega 229.811 izbeglica i 29.908 ratom ugroženih lica.“

Broj izbeglica iz Bosne i Hrvatske koji je devedesetih stigao u Vojvodinu je otprilike isti kao i broj doseljenika u kolonizaciji posle Drugog svetskog rata.

U periodu 1945–1948. godine na prostor Vojvodine doseljeno je 14.560 porodica iz Bosne i Hercegovine i 9979 porodica iz Hrvatske.“

Nakon izbeglica iz Bosne i Hrvatske, posle 1999. godine u centralnu Srbiju stižu prognanici iz Kosova i Metohije. Prema podacima UNHCR-a njih 94,2 odsto sa statusom interno raseljenih lica, ukupno 176.219 ljudi, registrovano je u centralnoj Srbiji, a svega 10.910 u Vojvodini.

Bez obzira na demografske promene izazvane migracijama, Vojvodina je zadržala multietnički karakter.

U Sremsku Mitrovicu, naselje “Mala Bosna” poslednja velika migracija desila se devedesetih godina, kada su Bosanci, a pre svih Krajišnici iz svih krajeva Republike Srpske Krajine stizali u  ovo naselje. Tako su vremenom nastale nove ulice koje su grupisane u novu celinu koju svi zovu „Mala Slavonija”:

Danas, 70 godina kasnije, ovde još uvijek živi značajan broj učesnika istorijske kolonizacije, ali stasava i treća generacija potomaka koji su rođeni u ravnici.

Da li ste znali?

U južnom dijelu St. Louisa, grada u kojem se Amerika deli na Istok i Zapad, nalazi se naselje nazvano Mala Bosna, u kojem živi oko 40.000 Bosanaca.

U američkom gradu St. Louisu, u saveznoj državi Missouri, živi najveća bosanska zajednica izvan Bosne i Hercegovine. I oni svoje naselje zovu „Mala Bosna“. Krajem 1993. godine izbeglice iz Bosne i Hercegovine počele su dolaziti u taj američki grad.