SREMSKA MITROVICA. Početkom 20. veka povećanjem materijalnih mogućnosti građanstva i angažovanjem školovanih arhitekti iz većih centara podstaknut je razvoj arhitekture na širem prostoru tadašnjeg Austrougarskog carstva, kome je Mitrovica kao važno, kao strateško mesto na njenim južnim granicama pripadala.
Porodica Voler ostaće zapamćena u istoriji grada, kao porodica graditelja mitrovačke Gimnazije. Ovu laskavu titulu Volerovi nisu zaslužili igrom slučaja. Proučavanjem istorije te porodice uočava se da ona, u prvom redu nametnula stručnim kvalifikacijama za najpovoljnijeg izvođača radova na zamašnom poduhvatu podizanja zgrade Gimnazije. Sremskomitrovačka istorija porodice počinje 1900, kada se Ivan Voler iz Nemačke doseljava u grad i zasniva porodicu. Ivan sa diplomom “ispitanog građevinskog i tesarskog majstora” koju je stekao u domovini, posle tri godine od dolaska, na kupljenom placu preko puta katoličke crkve počinje gradnju porodične kuće. Biće to jedna od najraskošnijih primera građanske arhitekture u gradu.
Aktivnost porodice pratimo na mnogim poljima tokom prve polovine 20. veka.
Najveći deo kapitala stekli su baveći se, u prvo vreme zemljoradnjom. Ipak Ivan će odlučiti sa sinom Rudom takođe školovanim građevincem da se u potpunosti posveti svojoj najvećoj ljubavi, građevinarstvu.
Porodična kuća Volerovih, građena oko 1903. predstavlja prvo poznato građevinsko ostvarenje ove porodice i nosi sve odlike arhitekture na prelomu vekova koja je negovala linije klasičnog oblikovanja u okviru akademske arhitekture istorijskih stilova. Po bogatstvu dekorativne plastike, od pozno renesansnih do neobaroknih elemenata kuća Volerovih biće jedna od najreprezentativnijih primera prizemne stambene zgrade, na kojoj su poštovani svi strogi akademski principi oblikovanja i precizno prenošenje stilskih odlika. Razuđena glavna fasada isturenih bočnih rizalita pokazuje bogatstvo dekorativnih elemenata, poput neorenesansnih lučnih ili neobaroknih zabata, sa floralnim motivima cveća i ruža, pilastrima sa jonskim kapitelima i barokno ukrašenim parapetima ispod prozora. Podkrovni venac krase kružni prozori i ukrasne konzole, a u krovnom delu dve oblikovane lučne antike, sa balustrama, grbovima, vazama na postamentima i elementima školjki. Ovakav način oblikovanja bio je karakterističan za francusku dekorativističku arhitekturu, čiji se uticaj, naročito osetio posle dve Svetske izložbe u Parizu održane 1889. i 1900. godine. Drvena kapija sa velikom ažuriranom rozetom u luneti, nad dvokrilnim vratima, koja nisu sačuvana ukazuje na majstora drvorezbara vernog starijoj tradiciji. Po svojoj veličini i kvalitetu izrade u stilu neogotike rozeta je dragocen i raritetan artefakt primenjene umetnosti svoga vremena na tlu grada.
Građevinsko preduzeće, koje je Ivan sa sinom Rudom osnovao, pod nazivom “Ivan Voler” bilo je u svoje vreme vodeće u gradu po kvalitetu izvođačkih radova i građevinskoj produkciji. Preduzeće je zapošljavalo znatan broj zidara, tesara i pomoćnika a broj radnika se povremeno kretao i do stotinu u zavisnosti od veličine porudžbine. Građevinska aktivnost preduzeća “Ivan Voler” doživela je svoj vrhunac u toku podizanja mitrovačke Gimnazije kada je imenovano za izvođače radova. Zgrada je podignuta u periodu od 1928 – 1930. po projektu čuvenog srpskog arhitekte Momira Korunovića. Građevina velikih dimenzija i složenog arhitektonskog sklopa, kakva je bila zgrada Gimnazije, zahtevala je veliko znanje i stručnost izvođača. Kao najzamašniji poduhvat u građevinskoj aktivnosti grada, krajem dvadesetih godina prošlog veka pokazuje da je Mitrovica u to vreme, već imala građevince sposobne da izvrše najzahtevnije građevinske radove. Biće to veliki poduhvat, proslaviće porodicu Voler i pokazati snagu domaćeg građevinarstva između dva rata.
Tokom gradnje Ivan je preuzeo preduzetničku ulogu, organizaciju posla i nabavku građevinskog materijala a Ruda je završio građevinsku školu u Zagrebu i bio je neprocenjiv na samom gradilištu, u operativi i nadziranju izvođenja radova. Analizom građevinske aktivnosti preduzeća međuratnog perioda saznajemo da je ono ostavilo iza sebe neka od najlepših zdanja u Sremskoj Mitrovici toga vremena. Iz poslovne knjige “Rekapitulacije 1922-1925” nalazimo podatke o gradnji stambenih kuća porodica Kuzminac, Štajner, Žunter, kao i zgrada za potrebe tadašnjih preduzeća “Mitrovačke papirole, sušare, Borotine fabrike nameštaja iz 1925. (Današnji hotel ”Wood“), učestvovali su u gradnji mosta na Čikasu kao i u mnogim drugim akcijama.
Na prostorima Čerihove “Tvornice tanina” posle njene likvidacije 1930. Ivan Voler i dr. Gligorije Giga Aranicki osnivaju novu fabriku za preradu drveta, pod nazivom “Sirmia, tvornica šperploča i furnira.” U godinama velike svetske ekonomske krize zapošljavala je i do 125 radnika. “Sirmia” je 1937. promenom vlasnika i imena u “Mitrovčanka” preselila svoje sedište u Beograd. Pred rat Ivan prepisuje svoje građevinsko preduzeće sinu Rudi i posvećuje se isključivo obradi zemlje a na pečatima navodi svoje novo zvanje, “ekonom”.
Za vreme rata Volerovi iako nemačkog porekla časno su se držali, zauzimajući se za mnoge zarobljene prijatelje u neprijateljskom taboru. Nakon miniranja nemačkog voza na stanici u Vognju, zapaljeni su svi salaši u blizini mesta udesa, među kojima je bio i salaš Rude Volera.
Posle rata država porodici Voler nacionalizuje veći deo imovine, među kojima je i građevinsko preduzeće i velelepna zgrada na dva sprata, preko puta porodične kuće. U ovoj zgradi secesije se danas nalazi Poljoprivredni institut. Kuća koju je Ivan sagradio za svoju porodicu i koja je kroz ceo njegov radni vek služila i kao sedište preduzeća ostala je u vlasništvu Volerovih. Ruda se nije ženio. Ostavši bez preduzeća zapošljava se u “Srem projektu”. Nakon očeve smrti 1956 u roditeljskoj kući žive njegove dve sestre. Ivan je imao šestoro dece, pored Rude, sina Karla i četiri ćerke udate u kuće Jung, Vanek, Kuncl i Savić. Porodična kuća je vremenom opustela.
Pre jedne decenije advokat Ljubo Kovačević otvorio je u njoj svoju kancelariju, kao jedini stanar i kućepazitelj. Došao je u Srem pre više od pola veka nošen mladalačkim poletom, fruškogorskom pitominom i pesmama Branka Radičevića o kojima je slušao u rodnom Danilovgradu. Kuću je kupio od brojnih naslednika, po osnovu srodstva ali i kupoprodajnih ugovora novi vlasnik. U kući se danas nalazi ekspozitura “Unicredit” banke a u dvorišnom delu u novosagrađenoj kući je javni beležnik.
Kuća porodice Voler, biser gradske arhitekture s početka dvadesetog veka poslužila je kao prototip u građevinskoj aktivnosti grada. Njen značaj pored arhitektonsko umetničkog leži u činjenici da se radi o kući graditelja čuvene zgrade mitrovačke Gimnazije. Ovakva vredna zdanja, u svim sredinama, koje drže do svog nasleđa zaslužuju da se brižljivo čuvaju i sa najvećom pažnjom restaurišu. To je i učinjeno pod nadzorom Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Sremska Mitrovica.
Marija Vukajlović autor knjige „Građanske kuće Sremske Mitrovice“
„Građanske kuće Sremske Mitrovice“, autorka Marija Vukajlović u izdanju Istorijskog arhiva „Srem“. Vredna knjiga, bogato ilustrovana i opremljena u formi monografije, obrađuje arhitektonsko nasleđe u oblasti arhitekture Sremske Mitrovice. Kroz tekstove u knjizi „Građanske kuće Sremske Mitrovice“, autorka se bavi temama, koje zalaze u istorijske, arhitektonske, umetničke, socijalne i privredne aspekte grada Sremska Mitrovica. Autorka, istoričar umetnosti u knjizi je opisala arhitektonske odlike pojedinih građanskih kuća i značajan segment knjige je posvetila upravo arhitektonskom nasleđu Sremske Mitrovice u sferi profane arhitekture od 18. veka do Drugog svetskog rat, obrađen kroz prikaz 32 pojedinačne građanske kuće.
1 komentar
Sve je Jevrej do jevreja
Komentari su zatvoreni.