Zakonska obaveza je da se odgovori tačno popisivaču na postavljena pitanja. Ako neko ne želi, postoje tri pitanja na koja ne mora da se da odgovor – o nacionalnoj pripadnosti, veroispovesti i maternjem jeziku.
Naš Ustav (član 47) izričito predviđa da je izražavanje nacionalne pripadnosti slobodno te da niko nije dužan da se izjašnjava o svojoj nacionalnoj pripadnosti. Zakon o zaštiti podataka o ličnosti (član 16) podatak o nacionalnoj pripadnosti svrstava u kategoriju naročito osetljivih podataka koji se mogu obrađivati isključivo na osnovu slobodnog pristanka, kao i da Krivični zakonik (član 130) predviđa kao krivično delo sa zaprećenom kaznom zatvora do 3 godine prinuđivanje nekog da se izjasni o nacionalnoj ili etničkoj pripadnosti.
Na popisnici koju je pripremio RZS, kod pitanja koje se odnosi na izjašnjavanje o nacionalnoj pripadnosti navodi se da „prema članu 47. Ustava Republike Srbije, lice nije dužno da se izjasni“.
Ista napomena stoji i kod pitanja o veroispovesti.
Najviši akt Srbije donet je 2006. godine, a ovi članovi su dodati u svrhu zaštite od diskriminacije na verskoj i nacionalnoj osnovi.
Mogućnost da se ne odrede po nacionalnoj pripadnosti na poslednjem popisu iskoristilo je 160.346 građana, odnosno nešto više od 2 odsto, navodi se u podacima RZS-a.
Kada je reč o onima koji se nisu izjasnili na pitanje o veroispovesti, njih je bilo za 80 hiljada više.
Dakle, ovo je mogućnost za one koji ne pripadaju ni jednoj religiji ili smatraju da ne pripadaju bilo kom narodu – da se tako izjasne.
Na popisu iz 2011. godine, skoro šest miliona stanovnika izjasnilo se kao Srbi, što je 83,32 odsto od ukupnog broja stanovnika.
Prema istom popisu Srbija ima nešto manje od 7,2 miliona stanovnika.
Pravoslavnih hrišćana u Srbiji je 2011. godine bilo nešto više od 6 miliona, odnosno 84.59 odsto.
Građani prilikom popisa imaju pravo da se izjasne kako se osećaju, to jest da u rubriku „nacionalna pripadnost“ napišu šta žele ili da je jednostavno ostave praznu.
Prilikom poslednjeg popisa, održanog 2011. godine, skoro 82.000 osoba je u rubriku „nacionalna pripadnost“ upisalo pripadnost imaginarnoj naciji – najviše je džedaja (640) i marsovaca (268), a među građanima ima i onih koji nacionalnost doživljavaju kao pripadnost omiljenom sportskom klubu i izjašnjavaju se kao „delije“, „grobari“, „radovci“…
Više od 30.000 ljudi su se prilikom poslednjeg popisa stanovništva izjasnili kao Vojvođani, Sremci, Šumadinci, Timočani i Krajišnici. Bilo je dosta njih koji su u rubriku „nacionalna pripadnost“ upisivali grad u kom žive. U Republičkom zavodu za statistiku podsećaju da građani prilikom popisa stanovništva imaju pravo da se izjasne kako se osećaju, to jest da u rubriku „nacionalna pripadnost“ napišu šta žele, baš kao što imaju pravo da ovu rubriku ostave praznu.
Odgovori građana koji se nisu jasno izjasnili o svojoj nacionalnoj pripadnosti na kraju se klasifikuju u četiri rubrike – u rubriku „nisu se izjasnili“ spadaju oni koji nisu želeli da definišu svoju pripadnost nekoj naciji, rubriku „regionalna pripadnost“ popunjavaju osobe koje nacionalnu pripadnost doživljavaju kao pripadnost nekoj geografskoj regiji (Vojvodini, Šumadiji), u rubrici „nepoznato“ nalaze se građani koji su se, primera radi, izjasnili kao vanzemaljci, pacifisti i ostale „egzotične“ kategorije, a u rubrici „ostali“ navedeni su podaci o etničkim grupama u Srbiji koje broje manje od 2.000 ljudi, kao što su Cincari, Česi ili Italijani, kao i oni građani koji su izrazili dvojaku nacionalnu pripadnost tipa Srbin-Makedonac, Mađar-Jugosloven ili Crnogorac-Srbin.
Da je na subjektivni doživljaj pripadnosti nekoj naciji uticao i raspad zemlje, svedoči i podatak da od početka građanskog rata u bivšoj Jugoslaviji kontinuirano raste broj osoba koje nisu želele da se izjasne o nacionalnoj pripadnosti – tako je 1991. godine svega 10.718 osoba odbilo da se izjasni kojoj naciji pripada, da bi 2001. godine broj neopredeljnih bio skoro jedanaest puta veći i iznosio 107.732. Na poslednjem popisu stanovništva čak 160.000 osoba nije želelo da se izjasni o nacionalnoj pripadnosti, što u statističkom prevodu znači da svaki 43. građanin Srbije nema osećaj pripadnosti bilo kojoj naciji. U porastu je i broj onih kojima je regionalni identitet snažniji od nacionalnog – tako se 1991. godine svega 4.841 osoba izjasnila kao Vojvođanin ili Šumadinac, da bi prilikom poslednjeg popisa čak 30.771 u rubriku „nacionalna pripadnost“ upisivao regionalnu pripadnost. Za tri decenije duplo je povećan i broj građana čija je nacionalna pripadnost nepoznata, odnosno koji se osećaju kao vanzemaljci ili Džedaji.
