Izložba Jevrejske opštine Novi Sad „Sinagoge u Vojvodini” biće otvorena u sredu, 30. novembra, u Muzeju Srema, sa početkom u 12 časova.
Autori izložbe su Goran Levi, Čedomila Marinković i Rudolf Klajn.
U Vojvodini danas postoje samo 3 sinagoge. Po jedna u Subotici, Novom Sadu i Zemunu. Tema ove izložbe su sinagoge koje su nekada postojale u našim gradovima i mestima. Srušene su tokom II svetskog rata ili nakon rata. Te građevine su vredna istorijska, kultuma i arhitektonska zaostavština koja je zauvek izbrisana sa ovih prostora. U Vojvodini je postojalo 76 sinagoga, a danas na njihovom mestu stoje neke druge građevine sa drugim namenama.
U Vojvodini su sinagoge najviše građene posle 1867. godine kada religije i narodnosti u Austrougarskoj monarhiji dobijaju ravnopravnost i tada su izgrađene najlepše i najveće sinagoge. Upravo te građevine – sinagoge građene su i opremane uz velike napore i odricanja vernika.
Međutim, sudbina tih sinagoga, nažalost, bila je surova. II svetski rat je naneo velike tragedije usled čega su iščezle čitave generacije Jevreja. Okupator je zajedno sa domaćim izdajnicima bezdušno uništavao i pljačkao zgrade sinagoga u Banatu i Sremu. One sinagoge koje su ostale neporušene posle Drugog svetskog rata, a takvih je bllo u Bačkoj, stradale su pod novim režimom koji je dozvolio da se te lepe zgrade, biseri arhitekture, neodgovomo i nepromišljeno poruše i tako izbrišu poslednji tragovi kulturne i materijalne baštine jedne populacije u Vojvodini.
SREM
Jevreji su se, po nekim podacima, naselili u ovom mestu 1786. godine, a po drugim 1870. godine. Prva sinagoga je sagrađena 1895. godine, ali pretpostavlja se da je i pre toga postojao molitveni dom. Tu pretpostavku potkrepljuju podaci da su u Sremsku Mitrovicu, još pre izgradnje prve sinagoge, dolazili kantori, šakteri i moeli iz okolnih mesta, kao npr. Adoff Fozencvajg 1870, David Stajner iz Sida 1871, Ignac Kon iz Rume 1872, Franc Rihtman, takođe iz Rume, 1831. itlrugi.
Inače, bila je to omania zgrada sa jednom većom i jednom manjom prostorijom i nalazila se u ul. Svetog Save. Nakon što je podignuta nova sinagoga, u prethodnoj se nalazio stan čuvara sinagoge.
Nova sinagoga je sagrađena na uglu ulica Svetog Save i Dositejeve. Preasednikzajednice je u ono vreme bio Josip Flajšman, koji ie velikim zalaganjem i uz pomoć ličnih veza doprineo da se 1904. godine pristupi izgradnji te impozantne građevine.
Zgrada je sagrađena prema projektu nama nepoznatog budimpeštanskog arnitekte u eklektičkoj simbiozi stilova. Bila je jednospratna, sa tri ulaza na prizemlje i dva ulaza na galerije. Zidovi sinagoge bili su obojeni u bež, a tavanica u neboplavo, sa zlatnim zvezdama. Ploče sa Deset zapovesti (Dekalog) izradio je i poklonio Josip Dajč, kamenorezac iz Beograda, rodom iz Sremske Mitrovice. Sto za čitanje Tore poklonio je Benjamin Flajšman, a porodica Flajšman darovala je jednu Toru.
Izvođač radova bio je Ivan Voler (1866-1950), iz Sremske Mitrovice.
Osvećenje sinagoge održano ie 25. X 1904. uz činodejstvovanje Salamona Najmana, rabina iz Vukovara.
Prvi rabin u ovoi sinagogi bio je Jakov Mogan.
Mikve, ritualno kupatilo, nije se nalazilo u dvorištu sinagoge, kako je uobičaieno, već je uz nastojanie predsednika Jevrejske opštine, Josipa Flajšmana, u okviru gradskog kupatila uređen bazen sa tekućom vodom za potrebe „mikve“.
Sinagoga je bila ograđena veoma lepom ogradom od kovanog gvožđa na zidanim stubovima i ukrasom na ulazu.
Poslednji kantor bio je Herman Vajsberg-Belogorski.
Sinagoga je 1941. godine opljačkana, zatim sukcesivno rušena, a građevinski materijal je raznesen.
Jevreji su se u Erdeviku naselili 1833. godine. Već 1882. godine kantor Lustig obavlja svoju funkciju u Erdeviku, a od 1897. godine radi kantor Ajncig. Pred sam Drugi svetski rat, predsednik Jevrejske opštine bio je dr Samuel Belić.
Sinaaoga se nalazila u jednoj kući koja je nakon 1947. godine prodata i dan-danas postoji kao stambena zgrada.
U Inđiji Jevreji su se naselili posle 1848. godine. Godine 1920. bilo ih je 69, a 1922. 56. Najviše ih je bilo između 1880. i 1900. godine.
U zemljišnim knjiaama ubeleženo je da je sinagoga izgrađena na placu Petera i Kristine Kratz iz Inđije, kupljenog 1902. godine. Sama izgradnja je bila između 1902. i 1903. godine. Sama sinagoga
je bila uvučena par metara od linije ulice, širina je bila 7-8 metara a dužina u dubini placa je bila oko 15 metara. Krov ie bio dvovodan, plići od ostalih stambenih zgrada. Zgrada je bifa skromna, bez ukrasnih elemenata. Na istom placu je bila izgrađena zgrada za stan rabina. Bila je to manja prizemna zgrada.
Prvi Jevreii su se u Rumi naselili 1737. godine a evidencija 0 njima postoji oa 1831. godine. Godine 1841. in je sedmoro i broj im neprekidno raste.
Pretpostavlja se da su Jevreji u Rumi svoje verske službe održavali u privatnom stanu ili kući sve do 1879. godine kada je sagrađena sinagoga u tadašnioj Ivanovoj ulici br. 50, na katastarskoj parceli br. 466 upisanoi 23.IX 1879. U dvorištu je bila zgrada sa rabinovim stanom, ritualna klaonica živine i spremište za mrtvačka kola. Na istom mestu je 1935. godine sagrađena nova, moderna sinagoga. Mada više nisu bih na snazi propisi iz vremena Austrougarske monarhije, i ova nova zarada sinagoge je uvučena oko tri metra sa linije ulice. Bila je to jeana od tri ievrejska sakralna objekta izgrađena u Vojvodini između dva rata, i jedina veća sinagoga. Kao projektant sinagoge pominje se arh. Andrija Barany iz Novog Sada (rodom iz Sombora). Raspored prostorija je rešen u dva kubusa nejeanakih dimenzija, ulaz, predvorje (priprati) i stepenište za ulaz u ženski deo smešten je u manjem delu, dok molitveni deo sa sedištima za muškarce, kao i galerija sa sedištima za žene sa aron hakodeš i sedištima rabina i kantora smešteni su u većem delu.
U Rumi su u ono vreme živela 244 Jevreja.
Poslednji rabin bioje Vilim Goldštajn, a kantor Julije Heršković. Sinagoga je 1941. godine pretvorena u sabimi logor za Jevreje, 1943. godine odnešen je bakarni krov, a nemački tenkovi su srusili zgradu sinagoge.
Jevrejska škola je radila sve do okupacije, piše u Jevrejskoj digitalnoj biblioteci.
