Spomen ploča u znak sećanja na postradalu jevrejsku zajednicu, a povodom 80 godina od rušenja sinagoge sremskomitrovačkih Jevreja, od strane okupatorskih vlasti NDH, postavljena je danas, prekoputa Mitrovačke gimnazije, na uglu ulica Svetog Save i Dositejeve, Svetog Save broj 7.
Inicijator postavljanja spomen obeležja, Nenad Radmanović, kustos Muzeja Srema, rekao je: “Negujući kulturu sećanja, mi generacije koje danas živimo u miru i slobodi, svoji i na svome, moramo se setiti i ljudi koji su postavljali temelje razvoju Sremske Mitrovice kao modernog naselja, vrednih ljudi, rodoljuba, komšija, prijatelja. Pogotovo onih, kojih nove generacije i ne mogu da se sete, jer su neljudskim odlukama i planovima loših ljudi, upisani u knjige mrtvih i večnost iz koje ih samo sećanje može vratiti. Postavljanjem spomen ploče, započinjemo i tužno sećanje na zločinačku akciju Viktora Tomića, u kojoj su Ustaše pre 80 godina krajem leta 1942. godine, ubile gotovo sedam hiljada rodoljuba iz Srema.”
Od četrdeset uspešnih jevrejskih zanatlija koji su doprineli razvoju Sremske Mitrovice posle Drugog svetskog rata nije ostala ni jedna porodica.
Postavljanjem spomen ploče čuvamo sećanje na jevrejsku zajednicu koja je živela u Sremskoj Mitrovici pre Drugog svetskog rata, istakla je gradonačelnica Sremske Mitrovice Svetlana Milovanović.
Kamen temeljac Sinegoge u Sremskoj Mitrovici postavljen je 1904. godine, a 06. avgusta 1942. godine, Sinagoga je minirana i potpuno uništena u snažnoj eksploziji. Sinegoga je bila impozantna građevina, pravljena prema projektu nepoznatog peštanskog arhitekte. Izgrađena je u potpunosti od dobrovoljnih priloga i darova.
Na zapadnoj strani Sinegoge, iznad portala i prozora, pisalo je: I ovaj dom će biti dom, molitva za sve narode.
Veći broj Jevreja naselio se u Mitrovicu tek posle 1870. Godine. Početkom 20. veka, u Sremskoj Mitrovici broj Jevreja dostigao je najveći broj, njih 296, po referatu Eduarda Flajšmana, jednog od potomaka čuvene porodice Flajšman koja je postradala u Drugom svetskom ratu. Taj broj će se vremenom smanjivati, a do 40-ih godina 20. veka, opašće do tek nešto iznad stotinak pripadnika ove zajednice u Mitrovici.
Doseljavanje Jevreja u Vojvodinu je pratilo doseljavanje drugih naroda koje je sprovodila habzburška monarhija posle proterivanja Turaka, i to od prve polovine 18. veka. Uglavnom su dolazili iz severnih delova Ugarske, iz Poljske i manje iz Austrije, u ovu opustelu ali obećavajuću oblast u koju su pristizali doseljenici da od močvara i besplodne šikare pune malaričnih komaraca stvore jednu od najbogatijih regija Carstva. Jevreji su se uglavnom bavili trgovinom i zanatstvom. Jevreje je na selidbu pokrenuo netolerantni zakon FAMILIETATENGESETZ po kome je samo jednom članu Jevrejske porodice bilo dozvoljeno da se oženi i ima decu.
U Sremu je bilo Jevreja još od vremena Rimljana i Turaka, ali se njihovo naseljavanje prati od Austrijskog perioda, Bilo ih je u Sremskoj Mitrovici, Petrovaradinu, Zemunu, a naseljavaju Bingulu, Erdevik, Maradik, Staru Pazovu, Inđiju, i to nakon 1739. kad se Turci vraćaju u Beograd, a jedan deo Jevreja se povlači sa Austrijskom vojskom.
U Kraljevini Jugoslaviji su Jevreji bili ravnopravni sa ostalim narodima, ali su bivali optuženi za zaveru kad je ubijen Kralj Aleksandar 9. oktobra 1934., a i dosta njih je proterano jer nisu mogli da dokažu državljanstvo. Pred sam II svetski rat su Jevreji onemogućavani da se školuju i ograničavano im je pravo trgovine prehrambenim proizvodima.
U II svetskom ratu je stradalo 85 % Jevreja iz Vojvodine, a ostatak njih je uglavnom odselio u Izrael i SAD. Ostale su sinagoge i groblja. Od sedamdeset i tri sinagoge svega nekoliko su porušili nacisti. U Banatu su nacisti porušili sinagoge u Velikom Bečkereku, Čoki, Begejcima i Ečki, u Sremu ustaše ruše sinagoge u Sremskoj Mitrovici , Rumi, Indjiji, Staroj Pazovi i Šidu.
Stradanje Jevreja u Sremu započelo je već aprila 1941. godine po ulasku nemačke vojske. Organizovani u Kulturbund, domaći Nemci su prednjačili u progonu, pljačkanju i ponižavanju Jevreja. Mnogi članovi Kulturbunda odlazili su u Nemačku na tzv. besplatne stručne i privredne kurseve, a školovani su u stvari za SS jedinice. Oni su posle donosili i besplatno delili razne brošure i letke usmerene protiv Jevreja. Cilj je bio stvoriti netrpeljivost lokalnog stanovništva prema Jevrejima kako bi se lakše izveo planirani zločin – njihovo potpuno istrebljenje. Prva mera protiv Srba i Jevreja koja je primenjena u Sremu bilo je oduzimanje radio-aparata da bi potom usledilo hapšenje uglednijih ličnosti. Od Jevreja je tražena kaucija, odnosno „kontribucija” (otkup) za oslobođenje, dok su Srbi najčešće odmah ubijani. Jevrejske i srpske radnje preuzeli su komesari, koji su određeni da se staraju o imovini, a u stvari su bili zaduženi za pljačkanje. Sledeći nemački uzor, ustaše su Jevrejima uvele obavezu nošenja žute trake na levom rukavu sa natpisom na hrvatskom jeziku „Židov” (Ž) i nemačkom „Juden” (J); bilo je zabranjeno napuštanje mesta boravka i kretanje od 20 do 8 časova, a nedeljom i katoličkim praznicima tokom celog dana, zabranjen je odlazak na pijacu pre 10 časova, korišćenje javnog prevoza, kupanje na rekama, a uveden je prinudni rad za sve Jevreje (oba pola) starosti od 16 do 60 godina kao i dnevno javljanje policiji.[10] Istovremeno je vršena pljačka jevrejskih porodica i preduzeća. Pljačkali su u ime države, za potrebe vojske, Kulturbunda ili kancelarija novih nameštenika, a najčešće za sebe. Iz jevrejskih radnji, prostorija udruženja i privatnih stanova odneto je sve što je bilo vredno. Ono što je za njih bilo bezvredno, poput arhive biblioteka i sinagoga, spaljeno je.
Iz prijave redarstvenog stražara (policajca) Mate Borkovića, nezadovoljnog podelom opljačkane jevrejske imovine, koju je 19. januara 1942. godine uputio „Državnom tužiocu u Hrvatskoj Mitrovici” (Sremskoj Mitrovici), vidi se šta je sve opljačkano i na koji način. Između ostalog Borković kaže: „Razni predmeti zapliniti od Židova iz Iloka, a koji su bili dopremljeni u ovo redarstvo, a sastojali se od sledećih stvari i to: 2 puna kamijona sa 37 velikih kufera punih zlatnih i srebrnih servisa, 47 džepnih satova, te nekoliko truba platna, te dvije trube kože, boks i šebro u 400 kgr brašna te 50 kg guščije masti… Ove predmete su plijenili g. Ledenc i Gadžo i Filipović Luka redarstvni stražar u Hrvatskoj Mitrovici”. Borković prijavljuje da su „od zapljenjene masti redari dobili svaki po 2 kg, masti t.j. u ukupnoj težini svega 80 kgr”. Dalje „Razni zaplenjeni predmeti od židova Flajšmana iz Hrvatske Mitrovice kao na primer skupoceni zlatni servizi 2 i pola kgd. veliki dukata a koje je predmete plijenio g. Gadža i Ledenc, nisu predani na nadležno mjesto, a prigodom djeljenja zatekao ih je g. pristav Ertl. Kod pretresa stana židovke rabinke iz Hrvatske Mitrovice, našao je g. Ledenc i redarstveni stražar Gjuro Marošević veći omot dukata, koji nisu predani na redarstvo, te ih je uzeo k sebi pomenuti Ledenc, a rečena vlasnica mora znati koliko je bilo tih dukata”.U početku su na udaru bile imućnije jevrejske porodice, ali kako je vreme odmicalo, krug se širio. Iz jevrejskih kuća otimano je i odnošeno sve, čak i veš.
Nakon sprovedenog plana o ozakonjenoj pljački Jevreja, usledilo je njihovo istrebljenje i masovno odvođenje u logore. Najveći talas hapšenja i sprovođenja u logore desio se, kao što je navedeno, jula meseca 1942. godine. Najveći deo sremskih Jevreja je nastradao u Jasenovcu i Aušvicu.
Najpotpunije podatke o jevrejskoj zajednici u Mitrovici objavila je Jovanka Dražić u svom radu pod naslovom “Jevreji u Mitrovici”.
