Svetski dan hepatitisa obeležava se svake godine 28. jula kako bi se podigla svest o virusnom hepatitisu, koji izaziva upalu jetre i dovodi do teških bolesti i raka jetre. Obeležavanje ovog dana predstavlja priliku da se ulože dodatni napori da se primeni prva globalna strategija za odgovor zdravstvenog sektora na virusne hepatitise razvijena od strane Svetske zdravstvene organizacije (SZO), te da se pomogne državama članicama da postignu konačni cilj – eliminaciju hepatitisa kao važnog javnozdravstvenog problema do 2030. godine.
Pri Zavodu za javno zdravlje otvoreno je Savetovalište za HIV, hepatitis i polno prenosive infekcije gde je moguće anonimno se testirati svakog radnog dana do 14 časova. Kontakt telefon: 022-618-691
Svet se trenutno suočava sa novom pojavom neobjašnjivih akutnih infekcija hepatitisa koje pogađaju decu. SZO, zajedno sa naučnicima u pogođenim zemljama, radi na razumevanju uzroka ove infekcije za koju se čini da ne pripada nijednom od poznatih pet tipova virusa virusnog hepatitisa: A, B, C, D i E. Ova nova epidemija stavlja fokus na hiljade akutnih infekcija virusnim hepatitisom koje se javljaju kod dece, adolescenata i odraslih svake godine.
Većina akutnih infekcija hepatitisom izaziva blagu bolest, pa čak i ostaju neotkrivene, ali u nekim slučajevima mogu dovesti do komplikacija i biti fatalne. Samo u 2019. godini, procenjeno je da je oko 78.000 smrtnih slučajeva širom sveta bilo posledica komplikacija akutnih infekcija hepatitisom A do E.
Globalni napori daju prioritet eliminaciji infekcija hepatitisom B, C i D. Za razliku od akutnog virusnog hepatitisa, ove tri infekcije izazivaju hronični hepatitis koji traje nekoliko decenija i kulminira sa preko 1,1 milion smrtnih slučajeva godišnje od ciroze i raka jetre. Ove tri vrste hroničnih hepatitisa su odgovorne za preko 95% smrtnih slučajeva od hepatitisa.
Na Svetski dan hepatitisa 2022. SZO ističe potrebu za boljim pristupom lečenju i nezi, bez obzira na vrstu hepatitisa koji osobe imaju. SZO ima za cilj da postigne eliminaciju hepatitisa kao javnozdravstvenog problema do 2030. godine. Da bi se to postiglo, SZO poziva zemlje da postignu specifične privremene ciljeve do 2025. godine:
•smanjenje novih infekcija hepatitisom B i C za 50%
•smanjenje smrti od raka jetre za 40%
•da 60% ljudi sa virusom hepatitisa B i C bude dijagnostikovano, i
•da 50% onih koji ispunjavaju uslove dobijaju odgovarajući tretman.
Kao podršku kampanji koja se realizuje pod sloganom „Hepatitis ne može da čeka”, SZO je dala sledećih pet ključnih poruka povodom Svetskog dana hepatitisa 2022. godine:
1.Uspostaviti visokokvalitetne usluge za pacijente obolele od virusnih hepatitisa
2.Omogućiti negu pacijentima obolelim od virusnih hepatitisa bliže mestu stanovanja
3.Promovisati testiranje
4.Integrisati i povezati negu pacijenata obolelih od virusnih hepatitisa sa postojećim zdravstvenim službama
5.Ojačati zdravstvene sisteme.
SZO procenjuje da je 296 miliona ljudi živelo sa hroničnom infekcijom hepatitisom B u 2019. godini, sa 1,5 miliona novih infekcija svake godine. U 2019. godini hepatitis B je doveo do procenjenih 820.000 smrtnih slučajeva, uglavnom od ciroze i hepatocelularnog karcinoma (rak jetre). Trenutno je u svetu dijagnostikovano 10% osoba koje imaju hroničnu infekciju virusom hepatisa B, a 22% njih prima terapiju.
Hepatitis B je virusna infekcija koja napada jetru i može izazvati i akutni i hronični oblik bolesti. Virus se najčešće prenosi sa majke na dete tokom porođaja, kao i kontaktom sa krvlju ili drugim telesnim tečnostima tokom seksa sa zaraženim partnerom, nedovoljno sterilnim priborom za injektiranje ili izlaganjem oštrim instrumentima. Hepatitis B se može sprečiti vakcinama koje su bezbedne, dostupne i efikasne. U svetu svega 42% dece ima mogućnost da primi vakcinu protiv hepatitisa B nakon rođenja.
Virus hepatitisa C (HCV) takođe izaziva i akutnu i hroničnu infekciju. Akutne HCV infekcije su obično asimptomatske i većina ne dovodi do bolesti opasne po život. Oko 30% zaraženih osoba spontano se oslobodi virusa u roku od šest meseci od infekcije bez ikakvog lečenja. Preostalih 70% osoba će razviti hroničnu HCV infekciju. Od onih sa hroničnom HCV infekcijom, rizik od ciroze se kreće od 15% do 30% u roku od 20 godina.
SZO je procenila da je 2019. godine oko 290.000 ljudi umrlo od hepatitisa C, uglavnom od ciroze i hepatocelularnog karcinoma (rak jetre). Globalno, procenjuje se da 58 miliona ljudi ima hroničnu infekciju virusom hepatitisa C, sa oko 1,5 miliona novih infekcija godišnje. Procenjuje se da ima 3,2 miliona adolescenata i dece sa hroničnom infekcijom hepatitisom C. Antivirusni lekovi mogu izlečiti više od 95% osoba sa infekcijom hepatitisom C, ali je prisutna nejednaka dostupnost dijagnozi i lečenju. Prema podacima, 9,4 milona osoba se leči od hronične infekcije virusom hepatitisa C, a vakcina protiv hepatitisa C ne postoji.
Epidemiološka situacija u Evropi
U 2019. godini 30 država članica EU/EEA prijavilo je 29.996 slučajeva infekcije virusom hepatitisa B (HBV). Ne računajući pet zemalja koje su prijavile samo akutne slučajeve, broj slučajeva, 29.518, odgovara notifikacionoj stopi od 7,4 slučaja na 100.000 stanovnika. Od svih slučajeva 38% je prijavljeno kao „nepoznataˮ forma oboljenja, 6% slučajeva su bile akutne infekcije, 48% hronične infekcije, a 7% slučajeva se nije moglo klasifikovati. Najviša uzrasno-specifična stopa akutnih infekcija registrovana je u uzrastu 35–44 godine, a najviša uzrasno-specifična stopa hroničnih infekcija je zabeležena u uzrastu 25–34 godine. Ukupan odnos muškaraca prema ženama bio je 1,5:1. Stopa akutnih slučajeva nastavlja da opada tokom poslednjih nekoliko godina, što je u skladu sa trendovima u svetu i najverovatnije odražava uticaj nacionalnih programa vakcinacije. Među akutnim slučajevima najčešće je zabeleženo heteroseksualno prenošenje (27%), prenošenje tokom pružanja zdravstvenih usluga (17%) i prenošenje polnim putem među muškarcima koji imaju seks sa muškarcima (13%). Među hroničnim slučajevima, najčešći prijavljeni putevi prenosa bili su prenos sa majke na dete i tokom pružanja zdravstvenih usluga (36% i 20%).
U 2019. godini prijavljeno je 37.733 slučaja hepatitisa C u 29 država članica EU/EEA. Ako se isključe zemlje koje su prijavile samo akutne slučajeve, ostaje 37.660 slučajeva, što odgovara notifikacionoj stopi od 8,9 slučajeva na 100.000 stanovnika. Od prijavljenih slučajeva 69% je prijavljeno kao „nepoznata” forma oboljenja, 6% slučajeva su bile akutne infekcije, 22% hronične infekcije. Hepatitis C je češće prijavljivan kod muškaraca nego kod žena, sa odnosom muškaraca i žena od 2,1:1. Najviše pogođena starosna grupa među muškarcima i ženama bila je između 25–34 godine. Način prenošenja je prijavljen za samo 21% slučajeva. Najčešći način prijavljivanja bila je injektirajuća upotreba droga, što je činilo 45% slučajeva sa potpunim informacijama o statusu prenosa. Najviše pogođena uzrasna grupa među muškarcima bila je 35–44 godina, a kod žena u uzrastu 25–34 godine.
Epidemiološke karakteristike virusnih hepatitisa B i C u Republici Srbiji
U 2021. godini prijavljeno je 118 slučajeva hepatitisa (0,02% svih zaraznih bolesti) što je neznatno niže u odnosu na registrovane slučajeve u 2020. godini (134), odnosno osmina u poređenju sa 2013. godinom, kada je registrovan najveći broj slučajeva u posmatranom desetogodišnjem periodu (1112). Tokom 2021. godine u Republici Srbiji prijavljena su dva smrtna ishoda, i to oba od hroničnog virusnog hepatitisa C. Ista stopa mortaliteta (0,03/100.000 stanovnika) zabeležena je i 2019. godine.
U 2021. najniži rizik obolevanja od hepatitisa B i C je, kao i prethodnih godina, registrovan kod dece uzrasta do 14 godina, a najviši rizik je registrovan u uzrasnim grupama 30–39 godina i 40–49 godina (grafikon 1).
Grafikon 1. Uzrasno-specifična stopa virusnih hepatitisa B i C, Republika Srbija, 2021. godina
Od 2006. godine sprovodi se obavezna imunizacija protiv virusnog hepatitisa B dece u prvoj godini života, kao i nevakcinisane dece u 12. godini života. Ova visoko efektivna preventivna mera je doprinela da se u prethodne 24 godine (1998–2021) registruje jasan trend smanjenja broja osoba obolelih od akutnog hepatitisa B (125 u 2017. prema 429 slučajeva u 2001. godini). S druge strane, registruje se trend porasta registrovanih slučajeva hroničnih virusnih hepatitisa B i C (grafikon 2).
Grafikon 2. Notifikaciona stopa akutnog i hroničnog hepatitisa B na teritoriji Republike Srbije u periodu od 1998. do 2021. godine
Kod 50% osoba obolelih od akutnog hepatitisa B i kod 79% obolelih od hroničnog hepatitisa B registrovanih tokom 2021. godine način prenošenja uzročnika je ostao nepoznat. Nezaštićeni seksualni odnos sa HBsAg pozitivnim osobama kao pretpostavljeni put prenosa HBV zastupljen je kod 9,1% obolelih od hroničnog hepatitisa B, odnosno kod 46% obolelih od akutnog hepatitisa B. Medicinske, uključujući i stomatološke intervencije, kao pretpostavljeni uzrok nastanka infekcije navelo je 4,5% pacijenata sa dijagnostikovanim akutnim hepatitisom B tokom 2021. godine.
Najveći broj obolelih od akutnog hepatitisa B registrovan je u starosnoj grupi od 30 do 39 godina, dok je najveći broj obolelih od hroničnog hepatitisa B registrovan u uzrasnoj grupi 60 i više godina. Kao i prethodnih godina, registrovano je dvostruko više muškaraca među obolelim osobama od obe forme virusnog hepatitisa B.
U 2021. godini ukupno su prijavljena četiri slučaja akutnog hepatitisa C sa stopom incidencije 0,06/100.000. Najveća stopa u Republici Srbiji zabeležena je u starosnoj grupi od 20 do 29 godina, a sledi uzrasna grupa od 50 do 59 godina. Kod najvećeg broja obolelih pretpostavljeni način transmisije je ostao nepoznat (75%).
Grafikon 3. Notifikaciona stopa akutnog i hroničnog hepatitisa C na teritoriji Republike Srbije u periodu od 1998. do 2021. godine
U 2021. godini hronični hepatitis C registrovan je kod 56 osoba, što je znatno manje u odnosu na 2013. i 2007. godinu kada je registrovan najveći broj slučajeva (više od 550 slučajeva). Najveća stopa obolelih od hroničnog hepatitisa C registrovana je u uzrastu od 30 do 39 godina, a registrovano je dvostruko više muškaraca (grafikon 3).
Kod najvećeg broja obolelih, slično kao i prethodnih godina, pretpostavljeni način transmisije je ostao nepoznat (51%). Injektiranje droga nesterilnim priborom kao način transmisije je prijavljen kod 42% obolelih, što je približno isto kao i 2014. godine (40%). Pretpostavka da je do infekcije došlo prilikom medicinskih ili stomatoloških intervencija navedena je u manje od 4% slučajeva.
Tokom prvih šest meseci 2022. godine ukupno je prijavljeno 55 slučajeva virusnih hepatitisa B i C, bez registrovanih razlika u odnosu na isti period prethodne godine. Dominiraju hronične infekcije, pogotovo hronični hepatitis C (23 slučaja), zatim sledi hronični hepatitis B (18 slučajeva), koji zajedno čine 75% svih prijavljenih virusnih hepatitisa. Akutni oblik hepatitis C infekcije tokom prvih šest meseci je registrovan kod četiri osobe, a akutni hepatitis B kod 10 osoba. Distribucija prijavljenih slučajeva virusnih hepatitisa u prvih šest meseci ove godine ukazuje na sporadično javljanje obolevanja u svim okruzima na teritoriji Republike.
Virusne hepatitise B i C je moguće sprečiti, lečiti, a u slučaju hepatitisa C moguće je i izlečenje. Uzimajući u obzir prirodan tok bolesti koja u dužem periodu može proticati bez simptoma, ključno je smanjiti rizik za prenošenje ovih krvnoprenosivih infekcija. Osnovne mere su pravilna higijena ruku, korišćenje lične zaštitne opreme i adekvatno sterilisanih instrumenata pružalaca kozmetičkih (tetoviranje, pirsing, trajna šminka, kozmetičke procedure, manikir, pedikir i dr.) i medicinskih usluga. Podjednako su važne i lične mere zaštite poput korišćenja ličnog pribora za higijenu, sterilnog pribora za injektiranje psihoaktivnih supstanci, izbegavanje nezaštićenih seksualnih odnosa i određenih kozmetičkih usluga.
Povodom Svetskog dana hepatitisa u periodu od 28. jula do 22. avgusta biće omogućeno besplatno i anonimno savetovanje i testiranje testovima za hepatitis B i C, bez lekarskog uputa. Testiranje će biti organizovano u DPST savetovalištima IJZ/ZJZ u organizaciji Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut” i mreže instituta i zavoda za javno zdravlje.
U skladu sa ovogodišnjim sloganom „Hepatitis ne može da čeka”, naša zemlja i ove godine obeležava Svetski dan hepatitisa. Planirane aktivnosti će se realizovati u saradnji sa mrežom IJZ/ZJZ i udruženjem pacijenata „Hronos”, uz podršku Ministarstva zdravlja Republike Srbije i Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut”. IJZ/ZJZ će u svojim ustanovama omogućiti besplatno savetovanje i testiranje na hepatitis B i C bez lekarskog uputa svim zainteresovanim građanima.
