SREMSKA MITROVICA. Gradske priče su priče o gradu, koji se razvio na na antičkom gradu Sirmium, prestonici Rimskog carstvara, gradu koga su nazivali „slavnom majkom gradova”, raskršću drumova, na obali reke Save, gde se sučeljavaju ravnica i brdo Fruška gora, Mačva i Srem. Sremska Mitrovica je prefinjeni centar Srema.
Danas je Sremska Mitrovica odavno prekrivena asfaltom ali je i „muzej pod otvorenim nebom“.
Muzej u kome su ostaci antičke rimske prestonice i građevine barokne i klasicističke arhitekture 18. i 19. veka, još vek izložene oku posetioca.
Današnji izgled grad je najvećim delom dobio u 18. veku, kada su pridošlice i kolonisti gradili kuće po svojim graditeljskim iskustvima, u baroknim tradicijama.
Tada nastaju i trougaoni gradski trgovi baroknog porekla i građanske kuće sa karakterističnim „nirnberškim zabatima“.
Grad se postepeno širio oko urbanističkih celina stare i nove čaršije, a oblici su postajali sve složeniji u stilovima tadašnje evropske arhitekture.
Žunterova kuća
U neposrednoj blizini kružne raskrsnice, sa pošetnim kućama Bulevara Konstantina velikog, nalazi se kuća koja je pripadala preduzimaču, Antunu Žunteru.
Reč je o jednom od mitrovačkih industrijalaca, prve polovine 20. veka koji je imao pilanu i fabriku za preradu drveta. Mitrovica je rano razvila drvnu industriju, kao vodeću privrednu granu tokom industrijalizacije grada.
Prvu parnu pilanu osnovao je Emil Garai iz Budimpešte 1891. a nedaleko od nje 1899. podignuta je parna pilana Franca Gamiršeka. Krajem 19. veka aktivno je radilo preduzeće Mehtershajmera sa pogonom “Varda” u Laćarku za izradu drvenih pragova i druge železničke građe. Stolarska radionica Nikole Borote osnovana, još 1883. godine preprasla je 1905. u fabriku za proizvodnju nameštaja, koja je izrađivala veoma kvalitetan nameštaj, plasiran i u inostranstvo. Po broju fabrika Mitrovica postaje centar drvne industrije u Sremu i regionu. Rečni transport trupaca Drinom i Savom, zbog niskih troškova, omogućio je snažan razvoj ove grane industrije.
Jedan od značajnih aktera u veoma živoj aktivnosti više preduzeća koja su se bavila različitim fazama obrade drveta bio je i slovenac Antun Žunter.
Antun je organizovao dopremanje balvana rečnim putem, splavovima, čak iz Slovenije. Snadbevao je ogrevnim drvetom gradsku opštinu i građanstvo. Vremenom trgovina dostiže sve veće razmere i Antun 1905. zvanično protokoliše firmu, kao preduzeće za promet drvetom. Početkom druge decenije 20. veka priključuje se na gradsku elektromrežu i organizuje piljenje drveta na jednom gateru, prvenstveno za potrebe mitrovačkog Brodarskog društva. Uprkos brojnim krizama koje su otežavale rad drvne industrije, Žunter se tokom narednih decenija redovno prijavljuje za kupca na licitacijama za drvo, raspisivane od strane Petrovaradinske i brodne imovne opštine u Vinkovcima. U potrazi za što povoljnijim uslovima poslovanja trgovao je i sa šumskom upravom “Topolac” u Sisku od koje je kupovao trupce jasena. Uvećavajući kapital 1928. gradi pilanu koja će 25. oktobra 1937 dobiti ime “Srećko i Antun Žunter, radnja za preradu drveta i izradu panel-ploča. Mitrovica postaje važan punkt za izradu panel-ploča koje su u to vreme bile veoma tražene na jugoslovenskom tržištu.
Fabrika je zapošljavala oko 40 radnika i jedna je od retkih koja je uspela da održi proizvodnju u godinama do pred Drugi svetski rat.
Stekavši potreban kapital Antun Žunter naručuje gradnju raskošne građanske kuće 1922-1923. preko puta vlastite građare, kod starog pontonskog mosta. Izvođač radova bilo je Građevinsko preduzeće “Ivan Voler”, isto ono koje će krajem dvadesetih podići zgradu mitrovačke Gimnazije.
Prizemna građanska kuća sastoji se od uličnog krila građenog 1922. sa desne strane parcele i drugog manjeg uvučenog u dubinu placa sa leve strane , koje najverovatnije pripada starijem građevinskom sloju.
Obe građevine nejednake po dimenzijama i stilskim odlikama povezane sa zajedničkim poligonalnim portikom sa dorskim stubovima i stepeništem, koje se širi ka bazi sa ukrasnom ogradom od balustera.
Prema projektu glavni ulični front dominira masivnošću, kvalitetom gradnje i ornamentalnom dekoracijom u odnosu na niže i kraće krilo, koje je okrenuto prema prolazu, a čije formiranje se vezuje za nastanak samog građevinskog kompleksa. Kako u pogledu arhitekture, tako i u stilskom pogledu zgrada pokazuje neobičnu kombinaciju stilskih elemenata .
Kuća je osmišljena kao reprezentativno porodično zdanje za imućnije građane. Orginalnu spoljnu arhitekturu prati bogato uređen unutrašnji prostor. Veliki salon u levom delu kuće, kojoj odgovara trokrilni prozor odeljen je od trema zastakljenom pregradom. Ovaj deo kuće pripadao je porodici Tufegdžić. Originalan unutrašnji raspored prostorija nije očuvan zbog čestih pregradnji usled deljenja kuće na stambene jedinice i povećanje broja vlasnika.
U delu kuće koji su kupili Cvjetkovići ulazi se kroz dvorišni trem u trpezariju, a zatim u sobe sa ulice, od kojih je središnja većih dimenzija u vidu salona.
Kuća poseduje jedno od najstarijih prvobitnih kupatila u gradskoj profanoj arhitekturi, koje po svojoj prostranosti i luksnuznom oblikovanju odgovara tipu kuća karakterističan za vile.
U godinama posle Drugog svetskog rata, oduzimanjem pilane i smrću muža 1956. supruga Zora, koja je poticala iz poznate porodice Dogan, ostaje bez stalnih prihoda. Da bi školovala decu, prodaje deo po deo placa i kuće. Prvo prodaje ekonomski deo imanja porodicama Tatić i Tešić. Veći deo kuće 1956. prodaje Božici i Veljku Cvjetković i Milutinu Tufegdžiću. Za sebe zadržava manji deo kuće u kojoj živi do smrti 1978. Zora je bila dama, u mladosti veoma lepa. Živela je u skladu sa svojim društvenim statusom i mnogo putovala po Evropi. Posete Beču za Novu godinu, gde je obavezno prisustvovala bečkom novogodišnjem koncertu, bila je višedecenijska praksa. Promene i društveni potresi u posleratnom periodu nisu izmenili ustaljeni način života koji je usvojila još u mladosti. Mnogo je putovala a u poznijim godinama redovno posećivala banje, najviše Toplice. Sinovi su posle završetka školovanja otišli u potrazi za poslom u Novi Sad, Nemačku a Franja specijalista onkologije, u Zagreb. Nije se nikada selila iz svoje kuće i rodnog grada gde je provela svoj dug životni vek.
Ugovorom o izdržavanja Zora prepisuje svoj deo kuće porodici Cvjetković, sa kojom se srodila i na koju je bila upućena u poslednju deceniju života.
Veljko Cvjetković je bio precizni mehaničar, popravljao je mašine u gotovo svim mitrovačkim firmama. Radio je u glavnoj PTT stanici smeštenoj na ležimirskom putu. Njegov sin Jovica, inženjer tehnologije i supruga Ljiljana, ekonomski tehničar rade u FCP “Matroz” koji bivaju prinuđeni da napuste početkom devedesetih kao tehnološki višak.
Prelomni periodi u njihovim životima su kada kreću u preduzetničke vode – Jovica će otvoriti servis za kompjutere, Ljiljana trafiku a zatim i frizerski salon. Godine 2006. osnivaju izdavačku kuću “Imprimator” čiji će poslovni poduhvat biti publikovanje luksuznog dvojezičnog izdanja Biblije, na srpskom i engleskom jeziku. Slede izdanja više kompleta domaćih pisaca. Firma koju osniva Jovica sa sinom Veljkom, menadžerom po struci, bila je u to vreme jedina izdavačka kuća u gradu. “Dalamber” spada u red onih izdavačkih kuća koje prevode tekst, rade lektorisanje, korekture, naručivanje originalnih ilustracija i pripreme za štampu. Rade sami u skladu sa visokim standardima, sve u cilju da osmislje knjigu kao vlastiti proizvod.
Kuća jednog od prvih mitrovačkih industrijalaca igrom slučaja postaje dom porodice, koja je i sama preduzetničkog duha. Nekad jedina izdavačka kuća u gradu u međuvremenu je izrasla u respektabilnu firmu sa sedištem u Novom Sadu.
Firma sa preko 30 zaposlenih i izdavačkim poduhvatima koji su u samom vrhu te delatnosti u zemlji.
„Građanske kuće Sremske Mitrovice“, autorka Marija Vukajlović u izdanju Istorijskog arhiva „Srem“. Vredna knjiga, bogato ilustrovana i opremljena u formi monografije, obrađuje arhitektonsko nasleđe u oblasti arhitekture Sremske Mitrovice. Kroz tekstove u knjizi „Građanske kuće Sremske Mitrovice“, autorka se bavi temama, koje zalaze u istorijske, arhitektonske, umetničke, socijalne i privredne aspekte grada Sremska Mitrovica.
